Çarlık dönemi Rus Ortodoks misyonerliğinin Saha Türkçesine dinî çeviri faaliyeti ve Saha Türkçesi dinî çeviri edebiyatın dili

Abstract

Günümüzde Rusya Federasyonu'na bağlı Saha Cumhuriyetinde yaşamakta olan Saha Türklerinin dillerinde basılan ilk eserler Rus Ortodoks Kilisesi'nin Saha Türklerini Hristiyanlaştırmak maksadıyla yürüttüğü misyonerlik faaliyetlerine bağlı olarak Saha Türkçesine tercüme ettikleri dinî çeviri eserlerdir. 1812 yılından 1916 yılına kadar devam eden çeviri ve neşriyat faaliyetleri sayesinde Saha Türkçesinde ciddi bir dinî çeviri literatür meydana gelmiştir. Rus Ortodoks Misyonerliğinin Saha (Yakut) Türklerini Hristiyanlaştırmak amacıyla yürüttükleri misyonerlik faaliyetlerinin ve bu kapsamda Saha Türkçesini bilen Rus din adamlarının Saha Türkçesine yaptıkları dinî çeviri eserlerin konu edildiği bir giriş ve beş bölümden oluşan tezin giriş kısmında çalışmanın konusu, amacı, kapsamı ve öneminden bahsedilmiştir. İkinci bölümde Saha Yeri'nde Rus Ortodoks Kilisesinin kuruluştan Ekim 1917 Devrimine kadar olan faaliyetleri ve çeviri çalışmaları, tercümesi yapılan ve basılan eserler hakkında bilgi verilmiştir. Üçüncü bölümde Saha Türkçesine tercüme edilen dinî çeviri eserlerin alfabeleri içerdikleri yazıbirimlerin (graphem) Çağdaş Saha Yazı dilinde karşıladıkları sesler esas alınarak sınıflaldırılmıştır. Ünlü uzunlukları (vowel length), diftongların (diphthong) işaretlenmesi gibi hususlarda farklılaşan alfabeler ses-yazım ilişkisi çerçevesinde incelenmiş, alfabelerin Saha Türkçesinin ses bilgisine uygunluğu üzerinde durulmuştur. Dördüncü bölümde metinlerin Çağdaş Saha Yazı dilinin dilbilgisi özelliklerinden ayrılan yönleri ve metinlerde tespit edilen ağız türlenmesi konu edilmiştir. `Metinler` başlıklı beşinci bölümde tezimizin bütüncesini oluşturan metinlerin yazıçevrimlerine, `Dizin` başlıklı altıncı bölümde tezimizin bütüncesini oluşturan dinî çeviri metinlerdeki tüm sözcükler alfabetik olarak dizinlenmiş, metinlerde kullanılış biçimleri numaraları ile birlikte madde başlarının altında sıralanmıştır. Çalışmanın sonuna tezimizin bütüncesini oluşturan dinî çeviri eserlerden metin örnekleri eklenmiştir.

The first works published in the language of the Sakha Turks, who today live in the Sakha Republic of the Russian Federation, are the religious translations of the Russian Orthodox Church in connection with the missionary activities tasked with converting the Sakha (Yakut) Turks. As a result of the translation and publication activities that continued from 1812 to 1916, a notable religious literature emerged in Sakha Turkish. This study examines the religious translation works into Sakha Turkish conducted by the Russian Orthodox clergy and its missionary activities. The subject, aim, scope and importance of the study are presented in the introduction. The second chapter of the study discusses the activities, translation studies, and the published works of the Russian Orthodox Church in what is today the Sakha Republic from the Church's foundation in that region to the October 1917 Revolution. In the third chapter, these alphabets of the religious translation works translated into Sakha Turkish are categorized according to the graphemes and their corresponding phonemes in Contemporary Sakha Formal Language. These alphabets that differ in terms of vowel length and diphthong are examined within the framework of the phoneme-grapheme relationship, and the compatibility of the alphabets with the phonetics of Sakha Turkish. The aspects of the texts that differ from the grammatical features of the Contemporary Sakha Formal Language and the dialect speciation determined in the texts are discussed in the fourth chapter. In the fifth chapter titled `Metinler`, the transcripts of the texts make up the body of the dissertation, and in the sixth section titled `Dizin`, all the words in the religious translation texts, which are examined and form the corpus of this study, are indexed alphabetically and listed under the headings with their written forms in the texts. Samples from religious translation texts that make up the body of the dissertation are included at the end of the study.