`Emr-i bi'l-ma'rûf nehy-i 'ani'l-münker` bağlamında din özgürlüğü meselesi

Abstract

Tez, giriş, üç bölüm ve sonuçtan oluşmaktadır. Mukaddimede, Kur'an ile diğer tarihi kaynakların bilgibilimsel değerinin farklılığını gerekçelendirerek ortaya konulmuştur. Birinci ve ikinci bölümde emir bi'l-ma'rûf nehiy 'ani'l-münker ilkesinin önce dildeki kullanımları sonra Kur'an'da hangi bağlamlarda geçtiği ve nihayette Muʻtezile'nin bu başlık altında neyi savunmaya çalıştığı kaynaklarıyla beraber tartışılmıştır.Din özgürlüğü ilkesinden doğan hakların başlıcaları tespit edilmiştir. Bunlar; inanma, ibadet ve dua, talim ve tedris, neşir ve telkin, dini okutup öğretmek, dinin emirlerini yerine getirmek hakları olarak başlıklandırılmıştır. Bu özgürlük ve hakların anayasada bulunması ve kanunlarca korunması yeterli değildir. Kanunların desteklediği özgürlükler ancak çoğulcu ve demokratik toplumlarda hem var olurlar hem de örnek yaşantıya dönüşürler. Cemiyet içinde yaşayan insan için, hayatının hiçbir yerinde ölçüsüz bir hak ve hudutsuz bir hürriyet düşünülemez. Bu yüzden, din özgürlüğünün ve bundan doğan hakların kanun ve örf ile tayin ve tespit edilmiş bir sınırı olmak lazım gelir. Din özgürlüğünün önde gelen ve en önemli düşmanı taassuptur. Bir kimsenin kendi inancından veya kendince hakikat kabul ettiği görüş ve kanaatten başka olan inanç, görüş ve kanaatlere ve bunları taşıyanlara karşı düşmanlık beslemesi ve onları boğup susturmaya kalkışmasıdır.Muʻtezile'de iyiliği önerme kötülükten sakındırma ilkesinin, sanılanın aksine, bir ahlakî değerden ziyade siyasi bir iddia içerdiği tespit edildi. Buradan hareketle Rasulullah (s.a.v)'in vefatıyla yanlış düzlemde kurulan siyaset yangınına `benzin dökmek/taşımak` yerine, O'nun `yaşama ve yaşatma` siyasetinin örnekliğine başvuruldu. Zira siyaset, `muhalifi yok etme`, bir `zulüm aracı` olarak ele alınmamalıdır. Siyaset başta kendi vatanına sonra tüm insanlığa hizmet için yapılır. Bunun en güzel örneklerinden biri Beytü'l-Hikme ile tarihte icra edilmiştir.Son bölümde ise akıllı bir bireyin Kur'an'ı doğru açıyla anlar ve anlamlandırır ise birtakım sosyolojik, psikolojik, eğitsel ve hukuki, geometrik teorilere ulaşılabilir olacağı ileri sürülmüştür. Özgür düşünce ortamının bilim yapılmasında ne kadar değerli bir parametre olduğunu göstermek amaçlanmıştır. Bilimde ilerleme ve teknolojide gelişme ve kalkınmanın özgürlük ile doğrudan ilişkili olduğu sonucu teyit edilmiştir.Kur'an semavi olsun, olmasın hepsine din demiştir. O halde her inanç yaşama hakkına sahiptir. Fakat Kur'an Müslümanlara aklı kullanarak `delil` bulmayı tavsiye etmiştir. Akılcı olması ve delile dayanması dolayısıyladır ki İslam, Allah katında tek hak dindir. Günümüzde dinin özgürlükle icra edilmesinde en temelde iki engel bulunmaktadır. Bunlar; içtimai hayatta karşımıza hala çıkan kölelik kurumu ve bireysel planda kişilerin taassup sahibi olmalarıdır. Köleliğin doğuşundan ilgâsına geçen süreçte göz ardı edilemeyecek müktesebat oluşmuştur. Köleliği gerçekten ortadan kaldırmış toplumlar, ifrat ve tefrit `savrulmalarının` üstesinden gelmiş bireylerden oluşuyorsa mutedil bir anlayışla din özgürlüklerini yaşama-yaşatma alanı yaratılmış demektir.

This thesis consists of an introduction, three chapters and a conclusion. The introduction includes some methodological discussions and justifications about rationality of The Kur'an. All resources except The Kur'an, have been evaluated in the dissertation by scientific skepticism about their authenticity and truth values. In the first chapter, I researched the meaning of `forbidding wrong and suggestion good` in The Kur'an. Mu'tazıla used this term in a completely different meaning and context. In the second chapter, I claimed, if it will be about politics, The Prophet's best example of `conquest of a city` is an undeniable fact affecting all Muslims. Every word that can be said about the wrong paradigm of politics in the past that oppresses all Muslims goes no further than fueling this fire. In the third chapter, I proved that, if a person can act freely and wisely, he can achieve some philosophical, logical, educational, sociological and psychological theories from The Kur'an.