Abdullâh b. Vehb'in (Ö. 197/813) Kitâbu'l-Ḳader'i – Şekil, içerik ve tarihsel bağlam –

Abstract

İslam düşüncesinde hicrî II. asırdaki dinî-itikadî tartışmalar kapsamında kader konusu büyük yankı uyandırmıştır. Bu mesele etrafında farklı kelamî argümanlar meydana getirilmiştir. Kelam, makâlat, felsefe alanlarında da rağbet gören kader ve insan fiillerinde özgürlük meselesi, hadis edebiyatında da yerini almıştır. Bu alanda kader rivayetleri, bir polemik literatürü olarak belirmiş ve ashâb'ul-hadisin itikadî ve fikrî sınırları içerisinde iman esasları arasında mutlaka savunulması gereken bir unsur haline gelmiştir. Sözü edilen polemik literatürünün içerisinde konumlandırılabilecek ʿAbdullâh b. Vehb'in Kitâbu'l-Ḳader 'i, hicrî II. asırda ehl-i hadisin kader konusundaki siyasî ve itikadî imajını aktarmasından ve kader hakkında ulaşılan en erken materyallerden sayılmasından dolayı mevsuk bir tarihî doküman değerini haizdir. Bu tezde, İslam düşüncesinde kader tartışmalarının ortaya çıkışındaki ilmî ve tarihsel bağlam araştırıldıktan sonra, Kitâbu'l-Ḳader'de bulunan rivayetler, ʿAbdullâh b. Vehb'in hayatı, ilmî bağlantıları, bulunduğu coğrafya ve yaşadığı siyasî zemin dikkate alınarak, hadis ilminin teknikleri çerçevesinde şekil ve muhteva olarak incelenmiştir.

In the Islamic thought of the second century of Islam, the problem of predestination and free will aroused great repercussions within the scope of theological debates. Different theological arguments have been developed around this issue. According to the demand in the fields of kalām, maqālāt and philosophy, the problem of predestination and freedom in human acts has taken its place in hadith literature as well. In this field, the narrations about qadar emerged as a polemical literature and became an element that must be defended among the principles of faith within the creed and intellectual boundaries of the aṣḥab al-ḥadith.In the aforementioned polemic literature, 'Abd Allāh b. Wahb's (d. 197/813) Kitāb al-Qadar is a great richness because it conveys the political and theological image of the ahl al-ḥadith related to qadar talks in the second century AH, and because it is told from the earliest materials reached about this. In this thesis, after investigating the scientific and historical context in the emergence of predestination and free will in Islamic thought, Kitāb al-Qadar is analyzed in terms of form and content within the framework of the techniques of the science of hadith, considering 'Abd Allāh b. Wahb's life, scientific connections, geography and political background.