Eğitim aile sağlığı merkezine (e-asm) kayıtlı hastaların tedavi edici sağlık hizmetlerine yönelik karşılanmayan ihtiyaçlarının belirlenmesi

Abstract

Giriş ve Amaç: Dünya Sağlık Örgütü kronik hastalık yönetim modeli olarak temel sağlık hizmetlerine dayalı entegre sağlık sistemi modelleri geliştirmeyi önermektedir. Bu bağlamda bireyin sağlık ihtiyaçlarını belirleyen programların desteklenmesini öncelikler. Tedavi edici sağlık hizmetleri açısından birinci basamak gündemini ''kronik hastalıklar'' oluşturmasına rağmen kronik hastalık yönetimindeki aile hekimliği uygulamalarının yeri ve bireyin sağlık ihtiyaçlarının ne kadarını karşılayabildiğine yönelik veri sınırlıdır. Bu araştırmada birinci basamağa başvuran kronik hastalığa sahip hastaların aldıkları tedavi edici sağlık hizmetlerinden kronik hastalık ile ilişkili karşılanmayan sağlık ihtiyaçlarının belirlenmesi amaçlanmıştır. Ayrıca kronik hastalık bakımı ve hastalık algısı ile hastalar tarafından belirtilen sağlık ihtiyaçlarının ilişkisi incelenecektir. Yöntem: Tanımlayıcı tipte bir araştırmadır. 1 Eylül 2016 - 30 Mart 2017 tarihleri arasında Marmara Üniversitesi Pendik Eğitim ve Araştırma Hastanesi'ne bağlı üç birinci basamak merkezinde yürütülmüştür. Örneklem hesaplanmamıştır. Bu merkezlere herhangi bir nedenle başvuranlardan kriterlere uyan en az bir kronik hastalığı olan gönüllü kişiler çalışmaya alınmıştır. Veri toplama araçları yapılandırılmış anket formu, Kronik Hastalık Bakımını Değerlendirme Ölçeği (PACIC) ve Kısa Hastalık Algısı Ölçeğidir (HAÖ). Veriler SPSS 21 bilgisayar paket programı ile değerlendirilerek analiz edilmiştir. Analizde tanımlayıcı istatistikler (sayı, yüzde, ortalama ve standart sapma vb.) ve karşılaştırmalı analizler (ki-kare testi, t testi, Mann-Whitney U) yapılmıştır. Verilerin analiz sonucunda p<0,05 değeri istatistiksel olarak anlamlı kabul edilmiştir.Bulgular: Toplam 373 katılımcının %64,3'ü kadın, %35,7'si erkek, yaş ortalaması 51,5815,82 yıldır. Katılımcıların toplam eğitim gördüğü yıl ortalaması 8,776,1'dır.Tüm katılımcıların sahip olduğu en sık üç kronik hastalık ; %47,5 (n:177) oranında Hipertansiyon birinci , %24,9 (n:93) oranında Diyabet ikinci, %13,10 (n:49) oranında Tiroid hastalığı üçüncü sıradadır. Aile hekimine gidenlerin %80,9 (n:279)'u memnun kalmıştır. Yıllık birinci basamak başvuru ortalaması Türkiye ortalamasından daha yüksek saptanmıştır (3,55 vs 2,8). Buna karşılık tüm katılımcıların kronik hastalığa sahip olmasına rağmen yıllık uzman hekim-hastanebaşvurusu Türkiye ortalamasından daha düşüktür (3,34 vs 5,5). İlaç yazdırmak için ise %51,2 (n:191) her zaman aile hekimine gidilmektedir. Ulaşılabilirlik ve maddi erişim açısından bizim çalışmamızdaki hastaların karşılanmayan ihtiyaçları düşük orandadır (%3,2 ve %3,8). Katılımcıların arasında kronik hastalığı ile ilgili son bir yıl içinde hiçbir sağlık kurumuna gitmeyen ve tıbbı bakım aramayanlar %4,3 (n:16) olarak saptanmıştır. Gitmeme nedeni olarak en sık ''ulaşımın olmaması/zor olması''dır. Son bir yıl içinde kronik hastalıkları için ilaç bırakmak zorunda kalan %19,9 (n:64) oranındadır. İlaç bırakma nedeni olarak en sık ''daha iyi hissetmem'' %43,7 (n:31) oranındadır. Toplam PACIC puan ortalaması 2,181,30 (n:368) olarak bulunmuştur. HAÖ ölçeğine göre toplam ortalama 50,2715,57 olarak sonuçlanmıştır. Hipertansiyon takibi için ikinci basamağı tercih edenlerin HAÖ skoru daha yüksek, hastalığı algılama düzeyleri daha düşük ve hastalığı endişe verici olarak görme düzeyleri daha yüksek bulunmuştur (p<0,05).Sonuç: Ulaşılabilirlik ve maddi erişim açısından bizim çalışmamızdaki hastaların karşılanmayan ihtiyaçları düşük orandadır. Bununla birlikte hastaların çoğunluğu sağlık kurumuna ulaşabildiğini ifade etse de hiçbir sağlık kurumuna gitmeyen küçük bir grubun en önemli engeli ulaşılabilirliktir. Kronik hastalıkların tanı, tedavi ve izlemi için yetersiz düzeyde birinci basamaktan yararlanıldığı görülmektedir. Ne yazık ki bu durum hasta perspektifinde; birinci basamağın kronik hastalıklara yönelik sağlık hizmetlerini yeterli düzeyde karşılamadığının ve konumunun ''ilaç yazdırma yeri'' olarak kanıksanması şeklinde karşılık bulmaktadır. Hastalık algısının, kronik hastalığı olan bireylerde birinci basamaktan yararlanım durumu ile ilişkili olabileceği bulunmuştur. Bu nedenle hastaların kronik hastalıklarını algılamalarını kolaylaştıracak ve farkındalık oluşturacak çalışmalara ihtiyaç vardır. Aynı zamanda hekimlerin kronik hastalıklara yönelik bilgi ve becerilerinin geliştirilmesi ile birinci basamakta kronik hastalık yönetimi güçlendirilebilir.Anahtar kelimeler: Sağlık İhtiyaçlarının Belirlenmesi, Karşılanmayan Sağlık İhtiyaçları, Kronik Hastalık Bakımını Değerlendirme, Hastalık Algısı, Eğitim Aile Sağlığı Merkezi (E-ASM), Birinci Basamak, Birinci Basamak Sağlık Hizmetleri

Background and Aim: The World Health Organization recommends the development of integrated health system models based on primary health services as a chronic disease management model. In this context, WHO prioritizes the support of programs that determine the individual's health needs. In terms of therapeutic health services, although the primary care agenda is a ''chronic disease'', data on the role of family medicine practices in chronic disease management and how much of the individual's healthcare needs can be met is limited. In this study, it was aimed to assessment the unmet healthcare needs of therapeutic health services in patients with chronic disorders who apply to the primary care. In addition, the relationship between chronic illness, illness perception and the health needs of patients will be examined.Method: This is a descriptive research. The study is carried out between September 1, 2016 and March 30, 2017 in three different primary care centers affliated with Marmara University Pendik Research and Training Hospital.The sample size is not calculated. The volunteers were chosen between the patients with at least one chronic disorder,who applied to one of these primary healthcare centers with any reason and who met the criteria for this study. Data collection tools are semi-structured questionnaire, Patient Assessment of Chronic Illness Care and Illness Perception Questionnaire-Revised. The data were analyzed by SPSS 21 computer package program. Descriptive statistics (number, percentage, mean and standard deviation etc.) and comparative analyzes (chi-square test, t-test, Mann-Whitney U) were performed in the analysis. A p value of <0.05 was considered statistically significant at the end of the analysis.Results:. Of the total 373 participants 64.3% are female, 35.7% are male, the average age is 51,5815,82 years, the average year of education is 8,776,1. The three most common chronic illnesses among the participants –in order of frequency- are; Hypertension ( 47,5% , n: 177), diabetes (24,9%, n: 93) and thyroid disease (13,10%, n: 49). Of the 80,9% participants are satisfied of their attendance to primary healthcare center. Average of the annual application to the primary healthcare centers is found to be higher than Turkey average (3,55 vs 2,8). Despite the fact that all participants have chronic illnesses, the annual specialist physician-hospital application is lower than the average in Turkey(3,34 vs 5,5). A little more than half participants(51.2%, n:191) go to their family physician for their medicine to be prescribed In terms of accessibility and material access, the unmet needs of our patients are low (3,2% ve 3,8%). 4.3% (n: 16) of the participants did not go to any health institution and did not seek any medical care about their chronic illnesses in the last year. They tell the most common reason for not going to any health institution as ` Difficult to access/ no accessibility`. In the last year, the rate of discontinuing medication for chronic diseases was 19,9% (n:64). The most common reason for the rate of discontinuing medication was ''feeling better'' (43.7%).Total PACIC mean score is found 2,181,30 (n: 368). Total IPQ-R mean score is found 50,2715,57. Patients who preferred the secondary care centers for hypertension treatment follow-up were found to have higher IPQ-R scores, lower levels of illness perception and higher levels of anxiety for their illnesses (p<0,05).Conclusion: In terms of accessibility and material access, the unmet needs of our patients are low. Although, the majority of patients say that they can easily access the health institution, the most important obstacle for a small group that does not go to any health institution is accessibility. It is seen that the primary care center is ineffectively used for diagnosis, treatment and follow-up of the chronic illnesses. Unfortunately, this is the patient's perspective; the primary care centers as having inadequate health services for chronic illnesses and the position thinks that it is considered as `a place of prescription''. It has been found that illness perception may be related to primary care use for people with chronic diseases. For this reason, there is a need for studies that will facilitate the perception of chronic disease and create awareness of their ilnesses. Meanwhile, with the development of physicians' knowledge and skills on chronic diseases, chronic disease management can be strengthened in the primary care.Keywords: Health Needs Assesment (HNA), Unmet healtcare needs Patient Assessment of Chronic Illness Care, IIlness Perception, The Educatıonal Primary Care Center (E-PCC), Primary Care, Primary Health Services