Meclis-i Mebusan Reisi Hacı Âdil Bey'in hatıratı doğrultusunda Rum mezalimi ve Edirne

Abstract

1869 yılında Lofça'da dünyaya gelen Hacı Âdil (Arda) Bey, hem Osmanlı Devleti hem de Türkiye Cumhuriyeti zamanında önemli devlet görevlerinde bulunmuş önemli bir siyasetçi ve hukuk adamıdır. 1890 yılında Yemen'de gümrük memuru olarak başladığı devlet hizmetinde yaklaşık 20 yıl süre ile Yemen, İstanbul ve Selanik'te çeşitli memuriyetler üstlenerek, II. Meşrutiyet'in ilanından kısa bir süre sonra Edirne Valisi görevine getirilmiştir. Âdil Bey, on dört aylık birinci Edirne Valiliği döneminin ardından 1910 yılında İttihat ve Terakki Cemiyeti'nin yedi üyeden oluşan İttihat ve Terakki Kâtibi Umuliği görevine getirilmiştir. 1912 yılında yapılan seçimlere İttihat ve Terakki'den Gümülcine mebusu seçilip Meclis-i Mebûsan'daki yerini alıp yeniden Dâhiliye Nazırı olmuş ve bir yıl sonra tekrar Edirne Valiliği görevine getirilmiştir. Yunanistan'ın da aralarında bulunduğu Balkan Devletlerince 93 Harbi'nden itibaren savunmasız Türklere uygulanan mezalim Âdil Bey'in Valiliği döneminde de Edirne ve Trakya'da devam etmiştir.Âdil Bey'in valiliğinin birinci döneminde Edirne'nin bayındırlık işlerine hız verilmiştir. Hacı Âdil Bey'in ikinci Edirne valiliği döneminde ise daha çok Balkan Savaşı'nın yaralarının sarılması için şehir merkezinde çalışmalar yapıldı. Bu dönemde şehrin imarı ile ilgili çalışmalar başlatıldı. Başarılarından dolayı Âdil Bey ileriki yıllarda Altın Liyakat Madalyası ile ödüllendirilecektir. İttihat ve Terakki Fırkası içerisinde üst düzey yöneticilik görevi alan Hacı Âdil Bey, 1912 yılında Dâhiliye Nazırlığı'na getirilmiştir. Trablusgarp Savaşı, Balkan Savaşı ve I. Dünya Savaşı yıllarında devletin zor günlerinde kritik görevler almaya devam eden Hacı Âdil Bey 1913 yılında Bâb-ı Âlî Baskını sonrasında kurulan hükûmette bir kez daha Dâhiliye Nâzırı olmuş, II. Balkan Savaşı sırasında Edirne'nin geri alınmasının ardından bir kez daha bu şehre vali olarak atanmış, 1915-1918 yılları arasında da Meclis-i Mebusan Reisliği görevini yürütmüştür.Hacı Âdil Bey, Meclis-i Mebusan Reisliği süresince Tekfurdağı Mebusu Dimistokli Efkalidis Efendi'nin Balkan Savaşlarında yaşananlarla ilgili kendisine yönelttiği üç önemli soruya karşı bir savunma niteliğinde yazmış olduğu hatıratı doğrultusunda açıklık getirilmeye çalışıldı. Bu üç önemli soru neticesinde Âdil Bey Edirne Valiliği dönemlerinde yapmış olduğu faaliyetlere, Balkan Savaşlarından sonra yaşanan göçün Rum Tehciri olmadığına ve en önemlisi Balkan Savaşlarından sonra yaşanan Rum Mezalimi konularına açıklık getirmiştir.I. Dünya Savaşı'nın sona ermesinin ardından tutuklanan ve Malta'ya sürgüne gönderilen Hacı Âdil Bey, 1919-1922 yılları arasında yurtdışında sürgün hayatı yaşamak zorunda kalmıştır. Malta esareti sonrasında yurda dönen Hacı Âdil Bey, Adana ve Bursa valilikleri görevlerinde bulunmuş, Dârülfünûn'da dersler vermiş ve uluslararası mahkemelerde ülkemizi temsil etmiştir. İstanbul Belediyesi'nde de görevler üstlenen Hacı Âdil Bey 1935 yılında vefat etmiştir.

Mr. Hacı Âdil (Arda) who was born in Lofça in 1869, is an important politician and lawyer, served in important state duties both during the Ottoman Empire and the Republic of Turkey. In the state service he started as a customs official in Yemen in 1890, he assumed various positions in Yemen, Istanbul and Thessaloniki for about 20 years, after a while the proclamation of the Constitutional Monarchy, he was appointed as Edirne Governor. After the first fourteen months governorship period of Edirne, Mr. Âdil was appointed as the Clerk Inspectorship of the Committee of Union and Progress, consisting of seven members of the Committee of Union and Progress, in 1910. In the elections were held in 1912, he was elected a member of parliament from Gümülcine from the Committee of Union and Progress, he took his place in the Parliament and became the Minister of Internal Affairs and again he was appointed as the Governor of Edirne one year later. The atrocities applied to the defenseless Turks by the Balkan states, including Greece, since the 93 war continued in Edirne and Thrace during the governorship of Mr. Âdil. Mr Âdil accelerated the public works of Edirne in the first period of his governorship. In the period of Mr. Hacı Âdil's second governorship of Edirne, works were carried on in the city center to heal the wounds of the Balkan War. During this period, studies on the reconstruction of the city were started. For his achievements, Mr. Âdil will be awarded with the Gold Merit Medal in the upcoming years.Mr. Hacı Âdil, who was appointed as a senior manager within the Committee of Union and Progress, was appointed as the Minister of Internal Affairs in 1912. During the Tripoli War, the Balkan War and the First World War, Mr. Hacı Âdil, who continued to take critical duties in the difficult days of the state, became the Minister of Internal Affairs once again in the government established after the Bâb-ı Ali Raid in 1913, and once again after Edirne was taken back during the second Balkan War, he was appointed as the governor of this city and he served as the Chief of the First Parliament between 1915 and 1918.During his Presidency of the Parliament, Mr. Hacı Adil tried to clarify in line with the memoirs which wrote as a defense that Tekfurdagi Deputy Dimistokli Efkalidis Efendi who posed to him three important questions about what happened in the Balkan Wars. As a result of these three important questions, we concluded the activities he carried out during the period of Edirne Governorship, the immigration after the Balkan Wars was not the Greek Deportation, and most importantly, the results of the Greek Atrocities that took place after the Balkan Wars.Mr. Hacı Âdil, who was arrested after the end of World War I and exiled to Malta, had to live in exile abroad between 1919-1922. Mr. Hacı Âdil who returned home after his captivity in Malta, served as the governorships of Adana and Bursa, gave lectures in Dârülfünûn and represented our country in international courts. Mr. Hacı Âdil , who also assumed duties in the Istanbul Municipality, passed away in 1935.