Halk ilacı olarak kullanılan Peganum harmala L. (üzerlik) tohumu üzerinde ilaç hammaddesi yönünden araştırmalar

Abstract

Türkiye'de Peganum cinsini temsil eden tek tür olma özelliğine sahip Peganum harmala L. `üzerlik` olarak bilinmekte ve halk ilacı olarak çok yaygın bir şekilde kullanılmaktadır. Bitki üzerinde gerçekleştirilen farmakolojik çalışmaların P. harmala bitkisinin antienflamatuvar, antibakteriyel, ağrı kesici gibi bazı etnobotanik uygulamalarını desteklediği bilinmektedir. Bu çalışmada bitkinin tohumlarından elde edilen metanollü ekstre artan polariteye sahip solvanlarla fraksiyonlanlandırılmış, ayrıca asit-baz ekstraksiyonu yöntemi ile alkaloitler ve diğer bileşenler şeklinde bir ayrıma tabi tutulmuştur. Elde edilen fraksiyonlar ve ekstre üzerinde izolasyon ve yapı tayini işlemleri, HPLC analizi ve biyolojik aktivite çalışmaları yürütülmüştür. İzole edilen alkaloitler harmin, harmalin, harmalol, vasisinon, deoksivasisinon ve pegalin olarak tanımlanmıştır. Diğer yandan tohumlardan bir flavon iskeleti (diosmetin veya akasetin) ile dört adet oz ünitesi taşıyan iki adet bileşik elde edilmiştir. Bunlardan diosmetin-7-O-β-D-glukopiranozil-(1→2)-β-D-glukopiranozil-(1→2)-[α-L-ramnopiranozil-(1→6)]-β-D-glukopiranozit molekülünün P. harmala türünden izolasyonu ilk defa gerçekleştirilirken, akasetin-7-O-β-D-glukopiranozil-(1→2)-β-D-glukopiranozil-(1→2)-[α-L-ramnopiranozil-(1→6)]-β-D-glukopiranozit olarak tayin edilen flavonozit Peganum cinsinden ilk defa bu çalışma ile izole edilmiştir. Ayrıca bu bileşiklerin doğadan ikinci kez elde edildikleri anlaşılmıştır. Ekstre ile ana fraksiyonların antioksidan özellikleri TEAC, CUPRAC ve DPPH yöntemleriyle değerlendirilmiş, en yüksek antioksidan aktivite TEAC için alkaloit fraksiyonu-1'de (IC50 76,06 µg/ml), CUPRAC ve DPPH için etil asetat fraksiyonunda (IC50 61,62 ve 110 µg/ml) gözlenmiştir. Sitotoksik aktivite çalışmaları L929 ve HeLa hücre serileri üzerinde MTT yöntemine göre gerçekleştirilmiş olup alkaloit fraksiyonları, etil asetat ve n-butanol fraksiyonları ile ekstrenin belirgin sitotoksik aktivitesi gösterilmiştir. Ayrıca bu çalışma ile valide edilmiş HPLC yöntemine göre kalitatif ve kantitatif analizler gerçekleştirilmiş, bu sayede biyolojik aktivitelerin hangi bileşenlerden kaynaklandığı araştırılmıştır.

Peganum harmala L., which is the only species representing the genus Peganum in Turkey, is known as `üzerlik` and is widely used as folk medicine. It is known that pharmacological studies performed on the plant support some ethnobotanical usage of P. harmala such as antiinflammatory, antibacterial and analgesic. In this study methanolic extract obtained from the seeds of the plant was fractionated with increasing polarity of the solvents, also separated as alkaloids and the other compounds by acid-base extraction method. Isolation, structure elucidation, HPLC analysis and biological activity studies were conducted on the fractions obtained and the extract. Isolated alkaloids were identified as harmine, harmaline, harmalol, vasicinone, deoxyvasicinone and pegaline. On the other hand, two compounds bearing a flavon skeleton (diosmetin or acacetin) and four sugar moieties, were obtained from the seeds. While isolation of diosmetin-7-O-β-D-glucopyranosyl(1→2)-β-D-glucopyranosyl-(1→2)-[α-L-rhamnopyranosyl-(1→6)]-β-D-glucopyranoside molecule from P. harmala species was the first, flavonoside elucidated as acacetin-7-O-β-D-glucopyranosyl(1→2)-β-D-glucopyranosyl(1→2)-[α-L-rhamnopyranosyl(1→6)]-β-D-glucopyranoside was isolated from the genus Peganum firstly with this study. Moreover, it was established that these compounds were obtained from the nature for the second time. Antioxidant effects of the extract and main fractions were evaluated by TEAC, CUPRAC and DPPH method, the highest antioxidant activity was seen in the alkaloid fraction-1 (IC50 76,06 µg/ml) for TEAC assay and in the ethyl acetate fraction (IC50 61,62 and 110 µg/ml) for CUPRAC and DPPH assays. Cytotoxic activity studies were performed in L929 and HeLa cell lines by MTT method, prominent cytotoxic activity of alkaloid fractions, ethyl acetate fraction and n-butanol fraction with the extract were demonstrated. In addition, qualitative and quantitative analysis were carried out according to the validated HPLC method in the study thus, the matter about the biological activities based on which compounds was investigated.