Sürdürülebilir besin tüketim davranışı ölçeği'nin türkçe geçerlik-güvenirliği ve bazı sürdürülebilir diyet modelleriyle ilişkisinin incelenmesi

Abstract

Küresel sera gazı emisyonlarının %26'sı gıda kaynaklı olduğundan sürdürülebilir olmayan besin sistemleri gezegen için bir risk oluşturmaktadır. Bu doğrultuda bireylerin sürdürülebilir beslenme konusunda farkındalıklarının artırılması ve bireylere sürdürülebilir besin tüketim davranışı kazandırılması önem taşımaktadır. Bu çalışmada Sürdürülebilir Besin Tüketim Davranışı Ölçeği (SBTDÖ)'nin Türkçe geçerlik-güvenirliğinin ve bu ölçeğin, sürdürülebilir diyet modellerinden Akdeniz diyeti ve DASH diyeti ile ilişkisinin incelenmesi amaçlanmıştır. Çalışma, Haziran-Temmuz 2021 tarihlerinde, Türkiye'de yaşayan ve en az okur-yazar düzeyinde olan 19-64 yaş aralığındaki 177 kadın ve 95 erkek olmak üzere toplam 272 yetişkin birey ile gerçekleştirilmiştir. Veriler çevrimiçi anket yoluyla toplanmıştır. Çalışma anketi `Genel Bilgiler`, `Sağlık Bilgileri`, `Beslenme Alışkanlıkları`, `Sürdürülebilir Besin Tüketim Davranışı Ölçeği (SBTDÖ)`, `Akdeniz Diyeti Bağlılık Ölçeği (MEDAS-Mediterranean Diet Adherence Screener)` ve `DASH Diyet Kalitesi Ölçeği (DASH-Q-DASH Diet Quality Scale)` olmak üzere altı bölümden oluşmaktadır. Orijinali 17 maddeden oluşan SBTDÖ'ye doğrulayıcı faktör analizi uygulanarak `satın alma tercihleri` (Cronbach α= 0,69) ve `beslenme tercihleri` (Cronbach α= 0,81) olmak üzere iki boyuttan ve toplamda 11 maddeden oluşan haliyle ölçeğin yapı geçerliği sağlanmıştır (χ2/sd=3,75, RMSEA=0,10, CFI=0,96 ve TLI=0,95). Test-tekrar test güvenirliğinde sınıf içi korelasyon katsayıları (ICC); satın alma boyutu (ICC=0,88), beslenme tercihleri boyutu (ICC=0,86) ve tüm ölçek (ICC=0,89) için yüksek korelasyon göstermiştir. Bireylerin SBTDÖ puanları ile cinsiyet, yaş, sürdürülebilir beslenme kavramını önceden duyma ve sağlıklı beslenme düşüncesi değişkenleri arasında anlamlı bir ilişki vardır (p<0,05). Vejetaryen olan bireylerin satın alma tercihleri boyutu puanları, vejetaryen olmayan bireylerin puanlarından daha yüksektir (p<0,05). Bireylerin MEDAS puanı ile beslenme tercihleri boyutu ve SBTDÖ puanları arasında pozitif korelasyon görülürken (p<0,05); DASH-Q Ölçeği puanı ile SBTDÖ'nün hem iki alt boyut hem de toplam puanı arasında pozitif korelasyon mevcuttur (p<0,001). Bu çalışmanın sonucunda Sürdürülebilir Besin Tüketim Davranışı Ölçeği, Türk toplumuna uyarlanarak yetişkin bireylerde geçerli ve güvenilir bulunmuştur.

Unsustainable food systems pose a risk to the planet, as 26% of global greenhouse gas emissions come from food. In this respect, it is essential to increase the awareness of individuals on sustainable nutrition and to get individuals to adopt sustainable food consumption behaviors. This study aimed to examine the Turkish validity-reliability of the Sustainable Consumption Behavior-Nutrition Scale (SCBnutrition) and its relationship with the sustainable diet models that is the Mediterranean diet and the DASH diet. The study was carried out with a total of 272 adult individuals, 177 women and 95 men, between the ages of 19-64, who were at least literate and living in Turkey, between June and July 2021. Data were collected through an online survey. The study questionnaire consists of six parts: General Information, Health Information, Nutrition Habits, Sustainable Consumption Behavior-Nutrition Scale (SCBnutrition), Mediterranean Diet Adherence Scale (MEDAS) and DASH Diet Quality (DASH-Q) Scale. As a result of the confirmatory factor analysis, the construct validity of the SCBnutrition, which originally consisted of 17 items, was ensured as it consisted of two dimensions, `purchase choices` (α= 0.69) and `nutrition choices` (α= 0.81) and a total of 11 items (χ2 /sd=3.75, RMSEA=0.10, CFI=0.96, and TLI=0.95). Intraclass correlation coefficients (ICC) in test-retest reliability; purchase choices dimension (ICC=0.88), nutrition choices dimension (ICC=0.86) and SCBnutrition (ICC=0.89) showed high correlations. There is a significant relationship between individuals' SCBnutrition scores and variables of gender, age, familiarity with the concept of sustainable nutrition, and healthy eating thoughts (p<0.05). The purchase choices dimension scores of the vegetarian individuals are higher than the scores of the non-vegetarian individuals (p<0.05). While the MEDAS score and the nutrition choices dimension, as well as the SCBnutrition scores, have a positive correlation (p<0.05); there is a positive correlation between the DASH-Q Scale score and both the two sub-dimensions and the total score of the SCBnutrition (p<0.001). As a result of this study, the Sustainable Consumption Behavior-Nutrition Scale was adapted to Turkish society and found to be valid and reliable for adult individuals.