İslâm medeniyeti'nde 18. yüzyıla kadar ilimlerin sınıflandırılması eserlerinde matematiğin konumu

Abstract

Bilim tarihinde 8. yüzyıldan 17. yüzyıla kadar İslâm Medeniyeti'nin öncü bir role sahip olduğu görülmektedir. Antik medeniyetlerin mirasına sahip çıkılmış ve ayrıca bilime yeni alanlar ve gelişmeler ilave edilmiştir. İlimlerin sınıflandırılması meselesi İslâm bilim tarihindeki büyük atılımla zorunlu olarak değişikliklere uğramıştır. Tezimizin konusu ilimlerin tasnifi için kaleme alınmış İslâm Medeniyeti'ne ait eserlerde 18. yüzyıla kadar matematiğe nasıl bir konum ayırıldığı üzerinedir. Çalışmamızın ilk bölümünde İlk İslâm düşünürleri; Câbir Bin Hayyan, Kindî, Farabî, İhvân-ı Safâ, Âmirî ve Hârezmî'ye; ikinci bölümde; İbn Sinâ, İbnü'l Ekfânî, İbn Hazm, Gazzâlî ve İbn Haldun, Fahreddin er-Râzî, Nasîrüddin Tûsî, Kutbuddîn Şîrâzî gibi İslâm düşünürlerine ve son bölümde Osmanlı düşünürlerinden; Mehmed Şah Fenâri, Taşköprülüzâde Ahmed Efendi, Sadreddinzâde Mehmed Emin Efendi, Kâtip Çelebi ve Saçaklızâde Mehmed Efendi'nin ilimler tasnifine dair eserlerine ve bu eserlerde matematiğe olan yaklaşımları ele alınmıştır. Bu çalışmadaki amacımız İslam Medeniyeti'nde matematiğin konumunun diğer ilimlerin yanında yerini tespit edebilmektir.

It has been seen that from 8th to 17th century İslamic civilization had a pioneer role in science history. The inheritance of antique civilizations were embraced and also new fields and developments were added to the science. The categorization of the sciences was forced to have change because of the big advance in İslamic science history. The subject of our thesis is the position of mathematics in the categorization of sciences till 18th century in İslamic civilisation.In the first part of our study first İslamic thinkers Câbir Bin Hayyan, Kindî, Farabî, İhvân-ı Safâ, Âmirî and Hârezmî; in the second part Ibn Sina, Ibn Hazm, Ghazali, Fahreddin er-Razi, Nasîrüddin Tûsî, Kutbuddin Şîrâzî, Ibnu'l Ekfani, Ibn Khaldun and in the last part the Ottaman thinkers Mehmed Şah Fanari, Taşköprülüzâde Ahmed Efendi, Sadreddinzâde Mehmed Emin Efendi, Kâtip Çelebi and Saçaklızâde Mehmed Efendi and their works about categorization of sciences and their approach to the mathematics are discussed. The goal of this study is to identify the position of mathematics beside the other sciences in İslamic civilization.