Ege adalarında Osmanlı hâkimiyetinin kurulmasında ve sürdürülmesinde kalelerin rolü

Abstract

Osmanlı Ege'sinde Girit'in Fethi'ne kadar, Eğriboz bir kenara bırakılırsa, sınırlı sayıda adaya asker konuşlandırılmıştır. Yalnız Anadolu'nun batı kıyılarına komşu adalardaki kalelerde devamlı olarak asker bulundurulmuştur. Çalışma, 1490'dan 1642'ye kadar yayılan tahrir, mevacib ve mühimme türü belgeler merkeze alınarak kurgulanmıştır. Dolayısıyla kalelerin garnizonu ve cephaneliği hakkında oldukça zengin idari ve mali verilerden yararlanılmıştır. Kalelerin askerî kapasitesini tayin edebilmek için burçlarında nöbet tutan askerlerin arasında dolaşmak, kullandıkları silah ve mühimmatın niteliğini açıklamak gerekmiştir. Osmanlı Devleti tarafından Akdeniz ölçeğinde takip edilen politikalarda kalelerin yerini anlamak için Sakız, Rodos, Midilli limanlarında ufku taramaya, mahzenlerde depolanan cephaneyi saymaya ihtiyaç duyulmuştur. İnşa edilen tarihsel anlatıda, taştan ve harçtan bu yapılar yaşayan bir organizma olarak ele alınmaktadır. Kalelerin çoğu bir akropol alanının üzerine kurulmuştur. Binyıllar boyunca ayakta kalmış, düşmanları caydırmış bu yapılar, sürekli değişmiş ve dönüşmüştür. Tezde odaklanılan tarihsel dönem, kalelerin adeta kabuk değiştirdiği bir sürece ışık tutmaktadır. Zira mızraklı piyadeler çağında inşa edilen tahkimatlar, ateşli silahların hüküm sürdüğü dönemde ele geçirilmiştir. Çalışmanın esas amacı, Osmanlı Devleti'nin Ege'deki hâkim pozisyonunu desteklemede kalelerin askerî olduğu kadar, iktisadi ve toplumsal ehemmiyete de sahip olduğu ortaya çıkarmaktır. Bu kapsamda kalelerin finansman kaynaklarını tespit etmek gerekmiştir. Öte yandan koruduğu halkların emeğiyle inşa edilmiş bu tahkimatlar, yine onların emeğiyle ayakta kalmıştır. Dolayısıyla surların hayranlık uyandıran gölgesinde yaşamanın nasıl bir anlam ifade ettiğini anlatmadan kalelerin tarihi kan ve baruttan ibaret kalırdı. Bu sebeple Osmanlı Devleti'nin uyrukları üzerinde rıza üretirken kalelere nasıl bir sorumluluk yüklendiğini de ele almak gerekmiştir.

Until the Conquest of Crete in the Ottoman Aegean, aside from Euboea, a limited number of soldiers were deployed to the island. Only soldiers were kept in the fortress on the islands adjacent to the western coasts of Anatolia. The study is based on documents such as tahrir, mevacib and mühimme, which were spread from 1490 to 1642. Therefore, very rich administrative and financial data about the garrison and arsenal of the fortress were used. To determine the military capacity of the fortress, it was necessary to walk among the soldiers who were on watch in their bastions and to explain the nature of the weapons and ammunition they used. To understand the location of the fortress in the policies followed by the Ottoman Empire on the Mediterranean scale, it was necessary to scan the horizon in the ports of Chios, Rhodes, Lesbos and count the ammunition stored in the cellars. In the historical narrative constructed, these structures made of stone and mortar are treated as living organisms. Most of the fortress is built in an acropolis area. These structures, which have survived for millennia and deterred the enemies, have constantly changed and transformed. The historical period focused on in the thesis sheds light on a process in which the fortress almost changed its shell. Because the fortifications built in the age of the spear infantry were captured during the reign of firearms. The main purpose of the study is to reveal that the fortress has economic and social importance as well as military in supporting the dominant position of the Ottoman Empire in the Aegean. In this context, it was necessary to determine the financial resources of the fortress. On the other hand, these fortifications, which were built with the labour of the peoples they protected, survived with their labour. Therefore, without explaining what it means to live in the admirable shadow of the walls, the history of the fortress would be nothing but blood and gunpowder. For this reason, it was necessary to consider what kind of responsibility was imposed on the fortress while producing consent on the subjects of the Ottoman Empire.