Teknolojik determinizm ve aydınlanma eleştirileri bağlamında teknolojik distopya dizi ve film örneklerinin göstergebilimsel analizi

Abstract

Modernizmin fikirsel alanı olarak tüm dünyada etkisini göstermiş olan Aydınlanma, beraberinde getirmiş olduğubilimsel gelişmeler ile yeni icatların, yeni iletişim teknolojilerinin ve modern toplum kavramının ortaya çıkmasına zemin hazırlamıştır. Aydınlanma meşalesi ile ışık saçtığı düşünülen modern toplum kavramı ve teknoloji, bu dönemde hayal edilen yer anlamına gelen bir `ütopya` olarak değerlendirilmiştir. Yeni icatlar ile varlığını gösteren teknoloji, bu dönemde etkisini gösteren teknolojik determinizm yaklaşımı odağında, toplumların değiştiricisi olarak görülmüştür. II. Dünya Savaşı'ndaki nükleer silahlanmanın ortaya çıkardığı olumsuz tablo ile teknolojinin karanlık yüzüyle tanışan insanlık, teknolojiyi sorgulamaya başlamıştır. Bu durum nedeniyle, Aydınlanma ile etkili olan teknolojik alandaki gelişmeler, akılcılaşma kavramı, modern toplum kavramı, bir `ütopya` olarak tanımlanmış varlığını, kötü yer anlamına gelen bir `distopya` ya bırakmaya başlamıştır. Aydınlanmanın beraberinde getirdiği modern toplum kavramı ve teknoloji, Eleştirel Kuram teorisyenleri başta olmak üzere birçok teorisyen tarafından yıllarca tartışılan bir konu olmuştur. Savaş dönemlerinden sonra ortaya çıkan distopik dalga, edebiyat başta olmak üzere birçok alanı etkisi altına almıştır. 20. ve 21 yüzyılda sinema alanında da kendisini göstermeye başlayan distopyalar, karanlık gelecek betimlemesi yapan filmler, totaliter sistem, teknoloji, yapay zekâ, uzaylılar, gibi senaryoları ile varlık göstermeye başlamıştır. Bu bilgiler ışığında çalışmanın örneklemlerini, Oblivion sinema filmi ve Black Mirror dizisinin White Christmas dizi bölümü oluşturmaktadır. Tezin konusu, seçilmiş olan bu örneklemlerin, çalışmanın kuramlarından Geleneksel Yaklaşımlar altında yer alan `teknolojik determinizm yaklaşımı`, Eleştirel Yaklaşımlar altında yer alan, `Aydınlanma ve modern toplum eleştirileri`, `teknolojiye yönelik eleştiriler` bağlamında değerlendirilerek, bulunan göstergelerin göstergebilimsel yöntemi ile analizinden oluşmaktadır. Çalışmada, Aydınlanmanın beraberinde getirmiş olduğu modern toplum yapısı ve teknoloji, toplumları ve insanları nasıl etkilemektedir? sorusuna cevap aranmıştır. Ayrıca çalışma, örneklemlerdeki anlatılmak istenilen gerçeklerin ortaya çıkarılması, teknoloji karşısında insanların eylemlerinin değerlendirilmesi, modern toplum kavramının insanlar üzerinde bıraktığı etkilerin ortaya çıkarılması açısından da önem taşımaktadır. Analizde örneklemler sahnelere ayrılmış ve göstergeler tablolaştırılmıştır. Saussure'un göstergebilimsel anlayışı ile gösterge, gösteren, gösterilen ayrımına ek olarak Barthes'ın anlamlandırma yöntemine uygun olarak düzanlam ve yananlam değerlendirmeleri yapılmış, modern toplum kavramı ve teknolojinin insanlar ve toplumlar üzerinde bıraktığı olumsuz etkiler gözlenmiştir. Yapılan değerlendirmeler sonucunda modern toplum kavramı ve teknolojinin insanları yabancılaştırdığı, şeyleştirdiği, körleştirdiği, tek boyutlaştırdığı görülmüştür. Çalışmada, insanın maddesel bütünlüğünün yok edilmesi ve insanın nesneleştirilmesinin yanı sıra teknolojiyi merkeze oturtan mevcut sistem ve sermaye sahiplerinin uyguladığı baskı ve tahakküm ile birlikte insanların robotlaştığı ve teknoloji karşısında pasifleştirildiği gözlenmiştir. Modern toplum kavramı içinde teknolojiyi elinde bulunduran güçlerin gözetim, denetim mekanizmasını kullanarak adeta bir demir kafese kapattığı yalnızlaşmış, ötekileştirilmiş ve seçme özgürlükleri ellerinden alınmış insan örnekleri de gözlenmiştir.

As an ideological branch of modernity, which took effect on whole world, enlightenment has provided a basis to new inventions, new communication technologies and to the notion of modern society due to scientific advancesbrought in by enlightenment itself. Shedding its light with the `torch of enlightenment,` the concept of modern society and technology was considered as a land of dreams: `utopia`. Showing existence via new inventions, the technology was perceived as a society-changer within the focus of technological determinism approach. Soon after the nuclear warfare in WW2, facing with the dark side of the technology, society started to question technology. As a result of this, `utopia`- the notion that symbolizes modern society, reasoning and scientific-technologic advancements through enlightenment gave place to the concept of `dystopia.` The modern society and technology concept brought with Enlightenment, is a topic which has been discussed by theoreticians, mostly by ones studying in the area of Critical Theory, for many years. Emerging in the post-war era, dystopian wave has dominated many fields, particularly the literature. In 20th and 21st centuries, dystopian stories also started being told in cinema and movies with scenarios including darker future theme, totalitarian systems, technology, artificial intelligence and aliens has begun to stand out among others. Hence, this study's sampling group involves technological dystopia examples; the movies, Oblivion and the White Christmas episode of TV series Black Mirror. The main topic of the study is to examine selected samples and carry a semiotic analysis on the findings through: `technological determinism approach` within Traditional Approaches; `criticism of enlightenment and modern society,` and `criticism towards technology` within Critical Approaches included in study. The thesis is constructed using these theories and aims to have a significant role in the field due its contextual difference to other technological dystopia researches. The study's main intention is to find answer to question, `How do the technology and structure of modern society brought by Enlightenment effect society and individuals?` The study also plays a significance role through interpreting and discovering the truth that is intended to be told and evaluating human actions in the faceof technology while revealing the effect of modern society on individuals and society itself. During the analysis, samples are demonstrated in scenes and signs are tabulated. Along with Saussure's semiotic approach including sign, signifier and signified; denotation and connotation examinations relevant to Barthes' signifying method has been practised and negative effects of modern society concept and technologies on individuals and society is observed. Results obtained indicated that these two concepts have alienating, reifying, blinding role on individuals and have part in creating one-dimensional society. In the scope of the study, it is also observed that individuals are materialized and their physical integrity is destroyed by current technology-focused system and pressure and dominance established by capitol owners; while obotization and pacification of mankind in the face of technology arises. Examples of people, who are caged, isolated, alienated and stripped from their freedom of choice, via surveillance and control mechanisms of force owners who are in possession of technology in a modern society are also examined.