Eski O'zbek tili va Yazuvi Pratikumi (giriş-ses bilgisi-metin aktarma)

Abstract

Özbek Türkçesi, Karluk grubu Türk Lehçelerinden biridir. Çağataycanın devamı olarak da görülmektedir. Ancak aktarılan eserde, Çağataycanın devamından ziyade eski Özbek Türkçesi olarak adlandırılmıştır. Günümüz Özbek araştırmacıları da Çağatayca adlandırmasına rağbet göstermemektedir. Özbekler çağlar boyunca pek çok alfabe kullanmışlardır. Runik Türk alfabesi, eski Uygur alfabesi, Arap alfabesi, Kiril alfabesi ve günümüzde ise Latin alfabesini kullanmaktadırlar. Aktarılan eser Arap alfabesinin kullanıldığı dönem üzerine yazılmıştır. Arap alfabesi okunuşundaki zorluk sebebiyle 1921 yılında ıslah edilmiştir. Arapçaya has (ﺚ ﺫ ﺺ ﺾ ﻄ ﻇ ) harfleri alfabeden çıkarılmış, yerine te, ze, sin (ﺱ ﺰ ﺖ ) harfleri kullanılmaya başlamıştır. Eser, Eski Özbek Türkçesini öğrenmek isteyenlere kılavuz niteliğindedir. Bu çalışmada Eski O'zbek Tili va Yazuvi Pratikumi adlı eser Türkiye Türkçesine aktarılmış, Özbek Türkçesi ses bilgisi konuları incelenmiştir. İncelenen kelimeler, eski Türkçe ve alıntı kelimelerle karşılaştırılarak ortak ve farklı yönleri ortaya konmaya çalışılmıştır. Çalışma esas olarak `Giriş`, `Gramer İncelemesi`, `Metin` ve `Sonuç` bölümlerinden oluşmaktadır. Girişte; Özbek Tarihi ve Özbek Türkçesinde kullanılan alfabeler hakkında bilgi verilmiştir. Dil incelemesi kısmında; eski Özbek Türkçesinde kullanılan harfler örnekleriyle birlikte verilmiştir. Ardından, Türkiye Türkçesine aktarılan kısımda geçen, Arap harfli kelimeler üzerinden ses bilgisi incelemesi yapılmıştır. İkinci bölümde ise S. Ashirboyev, I. Azimov, M. Rahmatov, A. G'oziyev'in, Eski O'zbek Tili va Yazuvi Pratikumi adlı eserinin Türkiye Türkçesine aktarması verilmiştir. Sonuç kısmında ise aktarılan eserin içeriği, konuların anlatım düzeni, metinler arası konu bütünlüğünün bulunmamasının eser üzerindeki etkisi anlatılmıştır. Ayrıca Özbek Türkçesine Arapça ve Farsçadan girmiş olan kelimelerin Arapça ve Farsça şekilleri Özbek Türkçesiyle karşılaştırılmış, elde edilen veriler sebepleriyle birlikte gösterilmiştir.

Uzbek Turkish is one of the Karluk group Turkish Dialects. It is also seen as a contemporary continuation of Chagatay. However, in the topic work, it is named as the old Uzbek Turkish rather than the continuation of Chagatay. Uzbek researchers of today do not prefer to call it Chagatay. Uzbeks have used many alphabetsthroughout the ages such as the Runic Turkish alphabet, the old Uighur alphabet, the Arabic alphabet, and the Cyrillic alphabet. Today, they use the Latin alphabet. The topic work was written in the period when the Arabic alphabet was used. It was reformed in 1921 due to the difficulty in reading the Arabic alphabet. The letters se, zel, sad, dad, tı, zı (ﺚ ﺫ ﺺ ﺾ ﻄ ﻇ) specific to Arabic were removed from the alphabet and the letters te, ze, sin (ﺱ ﺰ ﺖ) were used instead. The work is a guide for those who want to learn Old Uzbek Turkish. This work was translated toTurkey Turkishfrom `Old O'zbek Tili vaYazuvi Pratikumi`, Uzbek Turkish sound knowledge of issues have been examined. The words studied were compared with the old Turkish and quoted words and their common and different aspects were tried to be revealed. The study mainly consists of `Introduction`, `Grammar Analysis`, `Text` and `Conclusion` sections. In the introduction; Information was given about the Uzbek History and the alphabets used in Uzbek Turkish. In the language study part; The letters used in old Uzbek Turkish are given with examples. Then, in part of translated to Turkey Turkish, Arab-letter words were made on sound knowledge examination. In the second part Ashirboyev S., I. Azimov, M. Rahmatov A. G'oziyev's work as called `Old O'zbek Tiller va Yazuvi Pratikumi ` is translated to Turkey Turkish. In the conclusion part, the content of the transferred work, the narrative order of the subjects, the effect of the absence of topic integrity between texts on the work are explained. In addition, the Arabic and Persian forms of the words that entered to Uzbek Turkish from Arabic and Persian were compared with Uzbek Turkish, and the data obtained were shown together with their reasons.