F.M.Dostoyevski'nin Karamazov Kardeşler adlı romanının Rusçadan Türkçeye çevirilerinde kültürel unsur aktarımında kullanılan çeviri stratejileri

Abstract

Edebi eserler ait olduğu toplumun kültürel özelliklerini yansıtmakta ve kültür aktarımında önemli rol oynamaktadır. Bu nedenle, iki farklı kültür, toplum ve dil arasında köprü işlevi gören edebi çeviri söz konusu olduğunda kültürel unsurlar büyük öneme sahiptir. Ancak edebi çeviri sürecinde çevirmen, özellikle kültürel unsurların aktarımında, iki dilin ve kültürün birbirinden farklı olmasından dolayı birtakım çeviri sorunlarıyla karşılaşmaktadır. Bu nedenle, kültürel unsurların bir dilden farklı bir dile aktarılması işleminde, çevirmenin hangi çeviri tekniklerini kullandığı, hangi çeviri stratejisini benimsediği önemli bir rol oynamaktadır. Bu çalışmanın amacı F. M. Dostoyevski'nin 1880 yılında yayımlanan `Karamazov Kardeşler` adlı eserinde yer alan kültürel unsurların Rusçadan Türkçeye yapılan iki çevirisine ne şekilde aktarıldığını ve çevirmenlerin hangi çeviri stratejilerini benimsediğini tespit etmektir. Bu amaçla, kaynak metinde yer alan kültürel unsurların ne şekilde aktarıldığının incelemesi için `Karamazov Kardeşler` eserinin 2001 yılında Ergin Altay tarafından yapılan Türkçeye çevirisi ve 2016 yılında Nihal Yalaza Taluy'un güncellenmiş haliyle yayımlanan çevirisi karşılaştırmalı olarak analiz edilmiştir. Her iki çevirinin analizi yapılırken, kültürel unsurların sınıflandırılmasında Bulgar çeviri kuramcısı S. İ. Vlahov ve dilbilimci S. P. Florin'in `Çeviride Çevrilemeyenler` (1980) kitabında yer alan `nesneye göre sınıflandırma` ölçütü dikkate alınmıştır. Kültürel unsurların aktarımında her iki çevirmenin tercih ettiği çeviri teknikleri Fransız-Kanadalı dilbilimci J. P. Vinay ve çevirmen J. Darbelnet'in `Deyiş Karşılaştırması` (Stylistique Comparée) yaklaşımı çerçevesinde belirlenmiştir. Bu tekniklerin yetersiz kaldığı durumlarda kültürel unsurlar ek çeviri tekniklerine (çıkarma, açıklama vb.) başvurularak incelenmiştir. Her iki çevirmenin çeviri sürecinde makro düzlemde hangi çeviri stratejilerini benimsedikleri, Friedrich Schleiermacher'in `yerlileştirme` ve `yabancılaştırma` stratejisi ayrımına göre saptanmıştır. Yapılan inceleme sonucunda, çevirmen Taluy'un kaynak metin odaklı bir çeviri anlayışı benimseyip `yabancılaştırma` stratejisini benimsediği, çevirmen Altay'ın ise erek okur odaklı çeviri anlayışına sadık kalıp `yerlileştirme` stratejisini tercih ettiği tespit edilmiştir.

Literary works reflect the cultural characteristics of the society they belong to and play an important role in cultural transmission. Therefore, culture-specific elements are of great importance when it comes to literary translation, which acts as a bridge between two different cultures, societies and languages. However, in the process of literary translation, the translator encounters some translation problems, especially in the transfer of culture-specific elements, because languages and cultures differ from each other in many aspects. Therefore, in the process of transferring culture-specific elements from one language to another, it plays an important role which translation techniques the translator uses and which translation strategy the translator adopts. The aim of this study is to determine how the culture-specific elements in F. M. Dostoyevsky's work `The Brothers Karamazov`, published in 1880, were transferred from Russian to Turkish in two different translations and which translation strategies were adopted by the translators. For this purpose, two different Turkish translations of `Karamazov Brothers`, the translation made by Ergin Altay in 2001 and the updated translation of Nihal Yalaza Taluy in 2016, were analyzed comparatively in order to examine how the culture-specific elements in the source text were transferred. While analyzing both translations, the criterion of `classification by object` presented in the book `The Untranslatable in Translation` (1980) by Bulgarian translation theorist S. I. Vlahov and linguist S. P. Florin was taken into account in the classification of culture-specific elements. The translation techniques preferred by both translators in the transfer of culture-specific elements were determined within the framework of the `Stylistique Comparée` approach of French-Canadian linguist J. P. Vinay and translator J. Darbelnet. In cases where these techniques were insufficient to explain translator preferences, culture-specific elements were examined by applying additional translation techniques (omission, gloss translation etc.) . The translation strategies adopted by both translators at the macro level in the translation process were determined according to Friedrich Schleiermacher's distinction between `domestication` and `foreignization` strategies. As a result of the examination, this study showed that the translator Taluy adopted a source text-oriented translation approach and adopted the `foreignization` strategy, while the translator Altay remained loyal to the target reader-oriented translation approach and preferred the `domestication` strategy.