Hakkı Baha Pars: Hayatı ve eserleri (1879-1942)

Abstract

Tezimizin konusu olan Hakkı Baha Pars, 1879 yılında Bursa'da dünyaya gelmiştir. Bursa'nın ve Türkiye Cumhuriyeti'nin yakın dönem tarihine tanıklık etmiş önemli bir şahsiyettir. Cumhuriyet tarihimizin unutulmuş Kuva-yı Milliyecilerindendir. Mustafa Kemal Atatürk'ün hayatının özellikle öğrencilik, ilk subaylık yılları ve cemiyetçilik yıllarındaki yakın arkadaşlarındandır. Bursa Işıklar Askerî Lisesi'nde iken Ömer Naci ile birlikte istibdat idaresine karşı yazılar yazıp taş basma ile çoğalttıktan sonra şehrin sokaklarında duvarlara yapıştırmıştır. İnkılapçı, kooperatifçi bir fikir adamı olan Hakkı Baha Bey, Cumhuriyetin unutulmuş devrimci halk dimağlarından biridir. Unutmamak gerekir ki, Tanzimat'tan sonra canlanan genç dimağları tanıtmak, Mustafa Kemal'i tanımak dolayısıyla Türk Devrimi'ni anlamak demektir. Hakkı Baha Pars Bey, Selanik Askeri Rüştiyesi'nde öğretmenlik yaptığı yıllarda, Selanik'teki evinde `Vatan ve Hürriyet Cemiyeti`nin Selanik şubesini Mustafa Kemal (Atatürk), Ömer Naci'nin katılımıyla kuran ve sonraları İttihat ve Terakki Fırkası'na dönüşecek olan Osmanlı Hürriyet Cemiyeti'nin de kurucuları arasındadır. Selanik'te görevi esnasında Füyûzat adlı mecmuayı çıkarır. Yunan işgali başlayınca halkı örgütlemek için Bursa'da Kuva-yı Milliye reisliği yapar. Bursa'da `Muhacirin Yardım Cemiyeti` kurucularından olmuştur. Cumhuriyetin ilk dönemi eğitim kurumları olan Telif ve Tercüme Heyetinde görev almış bir asker, idareci ve eğitimcidir. Yazmayı, okumayı çok seven, araştırmayı, öğrenmeği kendisine ilke edinen, Osmanlı'dan (batı aydını profili ile) Cumhuriyete intikal etmiş bir ortamda yetişmiş, millet, memleket, vatan sevdalısı bir nefer olarak hayatını idame ettirmiştir. Hakkı Baha Bey'in yayınlanmış veya yayınlanmamış eserlerinden bazıları; Safahat-ı Hayat, Tasarruf-u Mecburî Müessese-i Maliye ve İktisadiyesi, Usûl-i Tenkît, Telkin Nedir?, Mektep Kooperatifçiliği, Kooperatif Programı'dır. 1942 yılında ardında Türk milletine birçok akademik eser bırakarak hayata gözlerini kapamıştır. Tezimizin tamamında, arşiv vesikaları, birincil kaynaklar, telif ve tetkik eserler, anılarla ve Hakkı Baha Pars'ın hayattaki tanıdıkları/akrabalarının paylaştığı bilgilerden yararlanılmıştır.

Born in Bursa in 1879, Hakkı Baha Pars, our thesis subject, is a prominent figure who had witnessed the recent history of Bursa city and the Republic of Turkey. Though he is one of the forgotten advocates of the National Forces, he was among the close friends of Mustafa Kemal, especially during the latter's early days of life as a student, an army officer and a unionist. As a champion of revolution and cooperativism, Hakkı Baha Bey is one of the forgotten revolutionary minds of the people in the Republican era. It should be kept in mind that reintroducing the young minds who revived after the Tanzimat, means to know of Mustafa Kemal and hence the Turkish Revolution. During the years he was teaching at the Thessaloniki Military High School, Hakkı Baha established the Thessaloniki branch of the Society of Motherland and Liberty, with the participation of Mustafa Kemal and Ömer Naci, and he was also among the founders of the Ottoman Freedom Society which was later to become the Union and Progress Party. During his tenure in Thessaloniki, he published the `Füyûzât` journal. When the Greek occupation started, he became a chief of the National Forces in Bursa to organize the people. He was one the founders of Bursa the Immigrants Help Society. He is a soldier, an administrator and an educator who participated in the Writing and Translation Committee which was among the educational institutions of the early Republican era. Full of enthusiasm for writing and adopting research and learning as a principle, he grew up in an environment that was transferred from the Ottoman Empire (with a profile of Western intellectual) to the Republic, and he spent his life as a patriot of homeland. Some of the published and unpublished works of Hakkı Baha are the Phases of Life, the Rule of Criticism, the School Cooperative. Leaving a legacy of many academic works to the Turkish nation, he passed away in 1942. Our thesis is, to the fullest extent possible, based on the archive documents, primary sources, copyright works and reviews, memories, and the information shared by the living relatives/acquaintances of Hakkı Baha.