17. yüzyılın ikinci yarısında Konya ve Bursa gayrimüslimleri (Şer'iyye Sicillerine göre)

Abstract

Osmanlı toplumunu teşkil eden unsurlardan biri olan gayrimüslim reayanın haklarını arayabildiği iki yetkili merciiden biri kendi dinî/cemaat mahkemeleri, diğeri Osmanlı mahkemeleridir. Bu çalışmada 17. yüzyılın ikinci yarısında Konya ve Bursa gayrimüslimlerinin Osmanlı mahkemelerinde bulunma sebeplerinin tespiti amacıyla 28 adet Konya Şer'iyye Sicili ve 57 adet Bursa Şer'iyye Sicili taranmış, ilgili hükümler tasnif ve tahlil edilmiştir. Söz konusu zaman diliminde Konya ve Bursa gayrimüslimlerinin ictimaî ve iktisadî vaziyetlerini ortaya koyan bu veriler karşılaştırmalı olarak incelenmiş, evlenme ve boşanmaları, miras davaları, vakıflara ilişkin konuları, cerrahları ve hastalıkları, ihtida ve irtidadları, gayrimenkul alım-satımları, borç ilişkileri, ticari faaliyetleri ve ödemekle mükellef oldukları vergiler bağlamında ele alınmıştır. Buna göre gayrimüslimlerin hemen her konuda haklarını -kendi dinî/cemaat mahkemelerinden ziyade- Osmanlı mahkemelerinde aradıkları, gerek kendi aralarındaki gerekse Müslümanlarla aralarındaki davalar için bu mahkemelere başvurdukları tespit ve teyid edilmiştir.

One of the two competent authorities through which non-Muslim subjects, one of the composing elements of Ottoman society, could claim their rights was their own religious/community courts and the other was the Ottoman courts. In this study, 28 Konya Sharia Court Registers and 57 Bursa Sharia Court Registers were surveyed to determine the reasons for the non-Muslims of Konya and Bursa to have legal actions before Ottoman courts in the second half of the 17th century, and the relevant judgments were classified and analyzed. These data, which demonstrate the social and economic situations of non-Muslims in Konya and Bursa during the period in question, have been analyzed comparatively and discussed in the context of their marriages and divorces, inheritance cases, issues related to foundations, surgeons and diseases, conversion and apostasy, real estate buying and selling, debt relationships, commercial activities and the taxes they were obliged to pay. Accordingly, it has been determined and confirmed that non-Muslims claimed their rights in Ottoman courts -rather than their own religious/community courts- in almost every respect, and that they resorted to these courts for their cases both with each other and with Muslims.