Tarihi tekstillerin konservasyon sürecine katkıları açısından arkeometrik incelemelerin önemi: Topkapı Sarayı Müzesi'ndeki Osmanlı dönemi klapdanlı tekstillerin arkeometrik analizleri

Abstract

Kültürel malzeme mirasının paha biçilmez bir parçası olan çeşitli tarihi tekstiller ve üretiminde kullanılan malzemeler sosyal geçmişe tanıklık etmektedir. Başlangıçta tekstil bir nesne ihtiyaçtan üretilmiş olmasına rağmen daha sonra ihtişam, güç ve kudretin birer sembolü haline gelmiştir. Bu özelliklere katkı sağlayan temel unsurlardan en önemlisi bulundurduğu altınlı ve gümüşlü metalik ipliklerdir. Tekstil nesneler organik yapıları nedeniyle yaşlanma davranışının yanında döneminde kullanım, çevresel faktörler, kötü yönetim, hatalı koruma-onarım müdahaleleri, uygun olmayan depolama ve sergileme koşulları, vb. farklı etmenlerden dolayı bozulmaları hızlanır. Günümüzde kullanılan arkeometrik yöntem ve teknikler ile tekstil eserlerde kullanılan malzemelerin karakterizasyonu, malzeme üretim yöntemleri ve hatta bozulma ürünleri tespit edilebilmektedir. Araştırmamızda, Topkapı Sarayı Müzesi Padişah Elbiseleri Seksiyonu'nda yer alan 15. ila 19. yüzyıllar arasına tarihlenen toplam 19 adet tekstil eser üzerinde inceleme yapılmıştır. İncelenen klapdanlı saray kumaşlarının belgelenmesi, dönemsel tekstil malzeme teknolojisi ve kullanılan malzemelerin çeşitliliğinin saptanması, tekstil eserlerin kimliklerinin ve üretim yöntemlerinin belirlenmesi, bozulma ürünlerinin saptanması hedeflenmiştir. Ön inceleme ve teknik özelliklerin (dokuma tekniği, iplik büküm yönü, çözgü/atkı sıklığı) belirlenmesi için bir optik mikroskop; boyarmadde analizleri için HPLC-DAD; klapdan ipliklerdeki çekirdek iplik türü, genel morfoloji, metalik iplikteki şeridin kimyasal bileşimi ve korozyon ürünlerinin tespiti için SEM-EDX tekniklerinden yararlanılmıştır. Ayrıca, tekstil eser üzerindeki renkli alanlardan CIELAB spektrofotometresi ile renk ölçümü yapılmıştır. Gerçekleştirilen analizler sayesinde, incelenen tekstil eserlerin belgelenmesi yapılmış, uygun koruma-onarım yöntemleri belirlenebilmiş ve onarım işlemlerinde kullanılacak malzeme seçimi konusunda sağlıklı ve doğru bir karara varmak mümkün olabilmiştir. Ayrıca, farklı dönemlere ait Osmanlı saray kumaşlarının incelenmesi, yapılacak bir veri alt tabanı oluşumunun önünü açmış olacaktır.

Various historical textiles and materials used in their production, which are an invaluable part of the cultural material heritage, bear witness to the social past. It is known that although initially a textile object was produced out of necessity, it later became a symbol of magnificence, power, and might. The most important of the basic elements contributing to these features are the gold and silver metallic threads. In addition to the aging behavior due to their organic structure, textile objects accelerate their deterioration due to different factors such as use, environmental factors, mismanagement, faulty conservation and restoration interventions, improper storage and display conditions, etc. Thanks to the archaeometry methods and techniques used today, the characterization of the materials used in textile objects, material production methods, and even deterioration products can be detected. In our research, a total of 19 textile objects dated between the 15th -19th centuries in the Sultan's Clothes Section of the Topkapı Palace Museum were examined. It was aimed to document the palace fabrics including metal thread, to determine the material technology and the diversity of the materials used, to determine the identities and production methods of the textile objects, to detect the deterioration products that occurred over time. An optical microscope for determination of technical characteristics (weaving technique, yarn twist direction, warp/weft density) and preliminary investigation; HPLC-DAD for dyestuff analysis; SEM-EDX to determine the core yarn type, general morphology, chemical composition of the strip in the metallic yarn and corrosion products in the metal thread were used. In addition, color measurement was made from the colored areas on the textile objects by CIEL*a*b* spectrophotometer. Thanks to the analyzes performed, the textile objects examined were documented, appropriate conservation and restoration methods were determined, and it was possible to reach a healthy and correct decision on the selection of materials to be used in restoration processes. In addition, the examination of Ottoman palace fabrics belonging to different periods will pave the way for the formation of a database could be made.