Yörük/Türkmen kültüründe Şamanizm etkilerinin sahne göstergeleri bağlamında yorumu ve bir uygulama

Abstract

Şamanizm, Orta Asya'dan Anadolu'ya gelen konargöçer Yörük-Türkmen topluluklardaizlerine hala rastladığımız; Anadolu dışındaki birçok coğrafya ve kültürde de hala genişölçüde izleri görülen eski bir inanış biçimidir. Bu izler günümüzde konargöçertoplulukların kültüründe vegünlük yaşamında, ritüellerden, geleneklerden göreneklere,efsanelerden, destanlara, musikiye, el sanatlarına, doğal ilaçlardan şifalandırmayöntemlerine kadar ortak birçok benzerlik göstermektedir. Bu sanat çalışmasının temelamacı, Balıkesir-Edremit Körfez'i ve Kazdağı (İda Dağı) yöresi Yörük-Türkmentopluluklarda şamanist ögeleri bulmak, etkileşim noktalarını belirlemek ve benzerliklerinisaptamaktır. Elde edilen göstergelerin yöreye ait Sarıkız Efsanesi'ni konu alan, araştırma-yorum-uygulama süreciyle paralel olarak Türel Ezici tarafından yazılan `İda'nın AzizesiSarıkız'ın Hikayesi...` adlı orijinal metnin sahne performansıyla somutlanmasıdır.Metnin sahne uygulamasında çevre düzeni şaman ritüelinin Yörük-Türkmen kültüründe vegünlük yaşamında karşılığı olan gösterenler ile kurulmuştur. Uygulamanın dramaturgi vereji yöntemi hikaye/destan anlatıcılığının teknik ve estetik özellikleri gözetilerek açıkbiçim, göstermeci üslup üzerinden oluşturulmuştur. Sahnelemede oyunculuk biçemi,oyuncuların bireysel ve toplu doğaçlamalarıyla elde edilerek, şamanın ses, söz, hareketkullanımının otantik hikaye/destan anlatıcılığındaki karşılıkları belirlenmiştir. Bu verilerışığında Yörük-Türkmen kültüründe söz, ses, beden, hareket düzleminde şamanik yorumve ifadenin olanakları araştırılmış, benzerlikler tespit edilerek şamanik göstergelerdenoluşan bir sahne performansına ulaşılmıştır.Anahtar Sözcükler: Yörük-Türkmen, kültür, şamanizm, efsane, Sarıkız, performans

Shamanism is an ancient form of belief that we can still find traces of in the nomadicYuruk/Turkmen communities who came to Anatolia from Central Asia; and whose tracesare still widely seen in many geographies and cultures outside of Anatolia. These tracesshow many similarities in the culture and daily life of nomadic communities today, fromrituals, traditions to customs, legends, epics, music, handicrafts, natural remedies andhealing methods. The main purpose of this art project to find shamanistic elements in theYuruk/Turkmen communities of Balıkesir-Edremit Bay and Kazdağı (Mountain of Ida)regions, to discover their interaction points and to determine their similarities. It is theconcretization of the original text titled `The Story of Sarıkız, the Saint of Ida...` written byTürel Ezici in parallel with the research-interpretation-implementation process, which isabout the Sarıkız Legend of the region.In the stage application of the text, the environmental plan was established with thesignifiers that correspond to the shaman ritual in the Yuruk-Turkmen culture and daily life.The dramaturgy and directorial method of the application was formed through the tectonicstyle and demonstrative acting style, considering the technical and aesthetic features ofstory/epic narration. The style of acting in staging was obtained by the individual andcollective improvisations of the actors, and the equivalents of the Shaman's use of voice,word and movement in authentic story/epic narration were determined. In the light of thesedata, the possibilities of shamanic interpretation and expression in terms of word, voice,body, movement in the Yuruk-Turkmen culture were investigated, similarities weredetermined and a stage performance consisting of shamanic indicators was reached.Keywords: Yuruk-Turkmen, culture, Shamanism, legend, Sarıkız, performance