Asıl Memlûk Kıpçak Türkçesinin söz dizimi

Abstract

Geniş bir coğrafyada etkin olan Kıpçak Türkleri, Mısır ve Suriye topraklarına paralı asker ve köle olarak gelmişlerdir. Zamanla ülkenin yönetiminde aktif rol oynamışlardır. Bu topraklarda farklı etnik topluluklarla birlikte yaşayan Kıpçak Türkleri, yaşadıkları bu coğrafyada farklı türden birçok metni Türkçeye çevirmişlerdir. Eserlerde Kıpçakça ve Oğuzca (Türkmence) özelliklerinin yanında Karahanlı, Harezm, Erken Çağatay, Erken Oğuz dil özellikleri görülebilmektedir. Çalışmamız; Asıl Memlûk Kıpçak eserleri olan Münyetü'l-Guzat (MG), İrşâdü'l-Mülûk ve's-Selâtîn (İM), Gülistan Tercümesi (Kitâb Gülistan bi't Türkî) (GT) ve Baytaratü'l-Vâzıh'ın (BV) söz dizimsel özelliklerini konu edinmektedir. Çalışmanın giriş bölümünde, söz dizimi terimi hakkında geniş bir bilgiye yer verildikten sonra, Kıpçaklar, Kıpçaklar'ın tarihi, dili ve edebiyatı konusu ele alınmaktadır.Birinci bölümde eserlerdeki öbek yapılar incelenirken N. Chomsky'nin `Evrensel Dilbilgisi` anlayışı ve `Yönetim ve Bağlama Kuramı` ölçüt alınmaktadır. Bunun dışında aynı bölümde edat öbekleri incelenirken Chomsky'nin Rol Kuramı'ndan faydalanılmaktadır. Bağlama yapıları, anlamsal ve yapısal olarak değerlendirilirken, tümce ögeleri bölümünde ise Chomsky'nin Rol Kuramı'dan, İşlevsel Dilbilgisi'nden ve S. Dik'in görüşlerinden istifade edilmektedir. Bu bağlamda tümce ögeleri söz dizimsel, anlamsal ve edimdilbilimsel işlevleriyle incelenmektedir.`Tümce türleri`, yüklemin türüne göre, yüklemin yerine göre, tümcenin anlamına göre incelenmektedir. Çalışmanın son bölümünde ise, `yan tümce` terimine yer verilmektedir. Yan tümceler bitimli/çekimli ve bitimsiz/çekimsiz yan tümceler başlıkları altında izah edilmektedir. Bitimli/çekimli yan tümceler içerisinde Türkoloji'de iç içe birleşik tümceler olarak adlandırılan yapılar, istek/şart yan tümceleri, kim'li yan tümceler olarak ele alınmaktadır. Bitimsiz/çekimsiz yan tümceler başlığı altında ad işlevli bağımlı tümceler, niteleme görevli ortaç işlevli bağımlı tümceler, belirteç işlevli bağımlı tümceler konu edinilmektedir. Bu inceleme yapılırken yan tümcelerin hem semantik, hem söz dizimsel hem de edimbilimsel yönleri değerlendirilmektedir. Sonuç olarak Asıl Memlûk Kıpçak metinlerinin söz dizimi, geleneksel söz dizimi de göz önünde tutularak evrensel, modern bakış açısıyla incelenmeye çalışılmaktadır.

The Kipchak Turks, who were active in a wide geography, came to Egypt and Syria as mercenaries and slaves. Over time, they played an active role in the administration of the country. Kipchak Turks, who live together with different ethnic communities in these lands, translated many different texts into Turkish in this geography. Metinlerde Kıpçakça ve Oğuzca (Türkmence) özelliklerinin yanında Karahanlı, Harezm, Erken Çağatay, Erken Oğuz dil özellikleri görülebilmektedir.Our work; Münyetü'l-Guzat (MG), İrşâdü'l-Mülûk ve's-Selâtîn (İM), Gülistan Translation (Kitâb Gülistan bi't Türkî) (GT), and Baytaratü'l-Vâzıh's (BV), which are the original Mamluk Kipchak works deals with syntactic features. In the introduction part of the study, after giving extensive information about the term of syntax, the history, language and literature of Kipchaks, Kipchaks are also discussed. In the first chapter, N. Chomsky's Universal Grammar understanding and Goverment and Binding Theory are taken as criteria while examining the group structures in the works. Apart from this, Chomsky's Role Theory is used while examining prepositional phrases in the same section. While the contextual structures are evaluated semantically and structurally, Chomsky's Role Theory, Functional Grammar and S. Dik's views are used in the sentence elements section. In this context, sentence elements are examined with their syntactic and semantic functions.In the section `Types of sentences`, an analysis is made according to the type of the predicate, the place of the predicate, and the meaning of the sentence. In the last part of the study, while the term `Subordinate sentences` is included, the subordinate sentences are explained under the headings of finite/inflected and infinitive/non-inflected subordinate sentences. İndirect speech, wish-if clauses, that sentences are finite/inflected verbs form. Under the title of infinitive/non-inflected sentences, dependent sentences with noun function, dependent sentences with qualifier function, dependent sentences with adverbial function are discussed.While doing this analysis, both semantic, syntactic and pragmatic aspects of sentences are evaluated. As a result, the syntax of the original Mamluk Kipchak texts is tried to be analyzed from a universal, modern point of view, taking into account the traditional syntax.