Eski Uygur Türkçesinde nezaket ifadeleri

Abstract

Nezaket teorisi üzerine yapılan çalışmalar özellikle 20. yüzyılın sonlarındayoğunlaşmış ve nezaket 21. yüzyılda daha çok pragmatik yöntemlerle derinlemesineele alınmaya başlanmıştır. Buna göre nezaket algısı klasik yapısalcı çerçevenin dışındakişinin iç yaşantısıyla, onun beklentileri ve değer yargılarıyla değerlendirilmeli vekişiye özgü kriterlerle yorumlanmalıdır. Bu yeni kişiselleştirilmiş nezaketyaklaşımının sonsuz olasılığı doğurmuş olması nezaket hakkında yorum yapmayızorlaştırmaktadır. Bu sayısız algı olasılığı içerisinde, yine de, tüm insanlığın ortakdüşünme yapısına uygun ve herkes için birçok olasılığa uyarlanabilecek bazı formüllerve kurallar bulunmalıdır. Bu tezin teori kısmında, nezaket algısını tüm insanlar içinetkileyen faktörler göz önünde bulundurularak, pragmatik bakış açısıyla evrensel bazıalgı kurallarına ulaşılmaya çalışılmıştır. Ayrıca dilbilimsel nezaket teorisinin, EskiUygur Türkçesi metinlerine uygulanması amaçlanmaktadır.Bu tezde, Eski Uygur Türkçesi metinlerindeki nezaket kavramı, yapısal vepragmatik bakış açısıyla ele alınmıştır. Yapısal nezaket ifadeleri morfolojik, leksik vesentaktik olarak sınıflandırılmıştır. Sözcük hâlindeki nezaket ifadeleri konuşurlarınbulunduğu konuma göre farklı başlıklar altında ele alınmış böylece toplum dil bilimselbazı yargılara ulaşılmıştır. Eski Uygur Türkçesi metinlerinde geçen pragmatik nezaketifadeleri ise muhatabın içinde bulunduğu ruhsal ve bağlamsal duruma göre ayrıca elealınmış, teori kısmında ortaya atılan imaj yoğunluğu ve imaj açlığı gibi kriterlerinnezaket algısına etkisi Eski Uygur Türkçesi metin örnekleri üzerinde görülmüştür.Ayrıca korpusta yer alan tahkiyeli metinlerde anlatıcının nezaket algısı, kahramanlarıniç yaşantısının nezaket algısına etkileri, nezaketin ortaya çıkmasındaki etkenlerden biriolan fayda sağlayıcı tutum için önerilen imaj yatırımı kavramının metinlerdeki kahramanlar tarafından ne şekilde kullanıldığı algıyı etkileyen ölçütlerle birlikteayrıntılı şekilde açıklanmaya çalışılmıştır. Teori kısmında ortaya atılan fikirler, EskiUygur Türkçesi metinlerine uygulanmış böylece hem yapısal hem de pragmatiknezaket ifadelerinin Eski Uygur Türkçesindeki karşılıkları ele alınmıştır.Anahtar Kelimeler: Eski Uygur Türkçesi, Nezaket Teorisi, Toplum Dil Bilimi, Pragmatik Nezaket İfadeleri.

Studies on politeness theory increased in the 20. century particularly.Politeness was started to discuss with pragmatical methods and examine deeply in thiscentury. According to this, polite perception should be understood in view of the factthat inner world, expectations, value judgements of people and be interpreted in regardto individual criterias in contradistinction to classical structuralist approach. This newpersonalized politeness approach caused countless possibilities about politeperception. It made politeness difficult to comment in universally valid way. However,among numerous possibilities, there should be some rules and formulas that are properto thinking way of humankind and adaptable to many possibilities for everyone. Infirst chapter of the thesis, it is tried to reach some universal perception rules in viewof factors affect polite perception for all human beings. In next chapters, it is aimed toapply politeness theory on Old Uyghur texts.In this thesis, politeness in Old Uyghur texts is discussed with both structualistand pragmatic methods. Structural expressions are classified morphologically,lexically and syntactically. Lexical polite expressions are classified in view of socialstandings of speaker and hearer and thus some sociolinguistic judgements are made.Pragmatic polite examples in Old Uyghur texts are analyzed in a particular chapteraccording to context and state of mind of hearer. It is witnessed that face intensity andface dearth which is mentioned in first chapter affect polite perception in Old UyghurTurkic texts. Furthermore, polite perception of narrator, effect of inner world of acharacter to polite perception, using way of face investment -which is mentioned infirst chapter and means beneficiary attitude to gain face feed- are analysed in detailed.Thoughts suggested in theory chapter are applied Old Uyghur Turkic texts, thus examples of structural and pragmatic polite expressions in Old Uyghur Turkic are analyzed.Keywords: Old Uyghur Turkic, Politeness Theory, Sociolinguistics, Pragmatics.