Anadolu makam müziğinde Segâh'ın renkleri

Abstract

Bu çalışma Anadolu coğrafyasında yaşayan makam müziğinin, tek tip ve kalıplaşmış bir anlayışla izah edilemeyecek renkli doğasını Segâh makamı üzerinden açıklamayı amaçlamaktadır. Türkiye'de yedi farklı bölgeden seçilen ve belirgin farklı karakterler sergileyebilen Segâh yapılarının, ezgi çekirdekleri modeli üzerinden analiz edilmesi ile bölgesel renklerin repertuarda nasıl yansıma bulduğunu anlamak, çalışmanın cevap aradığı temel soru olarak belirlenmiştir. Araştırmada veri toplamak amacıyla amaçlı örneklem türlerinden biri olan maksimum örnek çeşitliliği yöntemi kullanılmıştır. Bu kapsamda, TRT repertuarında yer alan 5670 eser taranmış ve çalışmaya örneklem olabilecek, Segâh perdesinde karar eden 412 kırık hava tespit edilmiştir. Yapılan incelemelerde, bu kırık havalar içerisinden 286 kırık havanın Segâh makamında yazılmış olduğu görülmüştür. Tespit edilen 286 kırık hava, ait oldukları coğrafi bölgelere (yedi bölge) göre sınıflandırılmış, `başlangıç, gelişme ve karar hareketlerinde farklı karakteristik yapıya sahip olma`, `başlangıç ve karar hareketleri itibarı ile bölgede var olan tüm kullanım tiplerini kapsayabilecek nitelikte örnek çeşitliliğine sahip olma` kriterleri üzerinden 47 kırık havaya indirgenmiştir. Seçilen bu kırık havaların söz bölümleri üzerinden yapılan ezgi kesitleri, makamın en küçük yapı taşı olan ezgi çekirdekleri yaklaşımı ile çözümlenmiştir. Sonuç olarak Anadolu'daki Segâh renklerini oluşturan çekirdeklerin temelde, Rast'a ve Dügâh'a bağlı olan Segâh yapıları olduğu tespitine varılmıştır. Bu yapılar içerisinde Rast'a bağlı olan Segâh tipleri, yerinde Rast çekirdeği, nevada Rast çekirdeği ve Rast'a bağlı Segâh çekirdeklerinden meydana gelmiştir. Dügâh'a bağlı olan Segâh yapıları ise gelenekte Segâh Mâye olarak tanımlanan Uşşak, Hüseyni, Tahir, Neva çekirdekleri ile başlangıç hareketini oluşturan ve karar hareketini Segâh çekirdeği ile gerçekleştiren ezgilerdir. Bu sonuçların yedi bölge üzerindeki yansımalarına bakıldığında; İç Anadolu bölgesinde karma yapılı Segâh tipleri ile başlangıç gösteren çekirdekler, Doğu Anadolu bölgesinde Segâh çekirdeği ile başlangıç gösteren çekirdekler, Marmara bölgesinde eviçte Segâh çekirdeği ve eviçten segâh perdesine yönelen çekirdekler, Karadeniz bölgesinde Segâh çekirdeği ve Rast çekirdekleri ile başlangıç ve gelişme gösteren çekirdekler, Ege bölgesinde Rast çekirdekleri ile başlangıç ve gelişme gösteren çekirdekler, Akdeniz bölgesinde karma yapılı Segâh tipleri olmakla birlikte tiz uç bölgeden yönelen çekirdekler, Güneydoğu Anadolu bölgesinde ise Segâh ezgi çekirdekleri ile başlangıçlar görülmüştür.

This study seeks to explain the colorful nature of the makam music existing in the Anatolian geography, which cannot be explained with a uniform and stereotyped understanding, through Segâh makam. Understanding how the regional colors are represented in the repertoire by analyzing the Segâh structures, which are selected from seven different regions in Turkey and can display distinctly different characters, through the model of nucleic melodies, has been determined as the main question that the study seeks to answer. Maximum variation sampling method, which is one of the purposeful sampling types, was used to collect data in the study. In this context, 5670 works in the TRT repertoire were scanned and 412 rhythmic melodies centered on the Segâh pitch, which could be used as a sample for the study, were detected. In the examinations made, it was seen that 286 rhythmic melodies were written in Segâh makam. The 286 rhythmic melodies detected were classified according to the geographical regions (seven regions) they belong to, and were reduced to 47 rhythmic melodies based on the criteria `having a different characteristic structure in initial, development and decision movements`, `having a variety of samples that is capable of covering all types of use existing in the region in terms of initial and decision movements`. The melody sections made of the parts of the lyrics of these selected rhythmic melodies were analyzed with the approach of nucleic melodies, which is the smallest element of the makam. As a consequence, it has been concluded that the nuclei that constitute the Segâh colors in Anatolia are basically Segâh structures linked to Rast and Dügâh. Segâh types connected to Rast among these structures are made of Rast nucleus in Rast, Rast nucleus in Neva and Segâh nuclei connected to Rast. Segâh structures connected to Dügâh, on the other hand, are seen to be Segâh structures that form the initial movement with the Uşşak, Hüseyni, Tahir, Neva nuclei, which are traditionally defined as Segâh Mâye, and realize the decision movement with the Segâh nucleus. Considering the reflections of these results on seven regions; nuclei that start with combined Segâh types in the Central Anatolia region, nuclei that start with Segâh nucleus in the Eastern Anatolia region, Segâh nucleus in Evic and nuclei that gravitate from Evic to the segâh pitch in the Marmara region, nuclei that indicate start and development with Segâh nucleus and Rast nuclei in the Black Sea region, nuclei that indicate start and development with Rast nuclei in the Aegean region, nuclei that gravitate from the high-pitched sound area as well as having mixed Segâh types in the Mediterranean region, and nuclei that start with nucleic melodies in the Southeastern Anatolia region were observed.