Muhammed Rahim'in Meâricü'n-nübüvve tercümesi (Dil incelemesi - transkripsiyonlu metin - dizin)

Abstract

Molla Muin tarafından 15. yüzyılda telif edilen Mearicü'n-nübüvve, Hz. Muhammed'in hayatının anlatıldığı siyer türüne ait Farsça kaynaklardan biridir. Eser, 16. yüzyılda, önce Celalzade Mustafa Çelebi tarafından sonrasında ise Altıparmak Mehmed Efendi tarafından Batı (Osmanlı) Türkçesine; daha sonra 18. yüzyılın ortalarında, Muhammed Rahim-i Miskin tarafından Farsçadan Doğu (Çağatay) Türkçesine tercüme edilmiştir. Farsça orijinal eser ve Türkçe tercümeleri, dinî ehemmiyetlerinin yanı sıra miraç gibi konularda dönemin algısı ve düşünce tarzını yansıtmaları açısından dikkat çekicidir. Muhammed Rahim, Doğu Türkçesi Tercümesi'nde, bazı alıntı sözcüklerin veya terimlerin Türkçe kökenli karşılıklarını verir, edebî metinlerde de kullanılan bazı terim veya ibareleri açıklar. Bu açıklamalar, dönemin edebî metinlerinin değerlendirilmesine katkı sunabilir. Aynı eserin hem Batı ve hem de Doğu Türkçesi tercümelerinin bulunması, Türkçenin iki farklı sahasındaki tercümeler arasında birçok alanda yapılabilecek olan karşılaştırmalı çalışmalara zemin oluşturması açısından önem arz eder.Bu çalışmada Mearicü'n-Nübüvve'nin Doğu Türkçesi tercümesinin çeşitli ülkelerdeki, tespit edilen nüshaları listelenmiş, tercümenin ne zaman yapıldığıyla ilgili veriler sunulmuştur. Tercümenin Süleymaniye Yazma Eser Kütüphanesi'nde bulunan Özel 15 numaralı nüshasının transkripsiyon harfleri ile çeviri yazısı yapılmış; nüshanın yazım, ses, biçim ve cümle özellikleri incelenmiştir. Tercümedeki iç içe birleşik ve şartlı birleşik cümleler; yardımcı cümle-ana cümle zaman dengesi, yardımcı cümlenin ana cümleye öge veya öge tamlayanı olarak katılımı, birleşik cümlenin farklı cümle yapıları içerisindeki durumu bağlamında incelenmiştir. Transkripsiyonlu metinden sonra dizin bölümünde, tercümede yer alan sözcüklerin kökenleri, anlamları, satır numaraları, varsa mütercimin sözcüklerle ilgili açıklamaları ortaya konmuştur. Metinde yer alan özel adlara ve Arapça, Farsça dua ve ibarelere ayrı bir dizinde yer verilmiştir.

Copyrighted by Muʿin al-Miskin in the fifteenth century, Maʿāridj al-nubuwwa is one of the Persian sources of the prophetic biography, in which the life of Muhammad is told. This prestigious work was translated into Western (Ottoman) Turkish by Djalālzāde Mustafā Čelebi and later by Alti Parmaķ in the sixteenth century. Later, in the middle of the eighteenth century, it was translated from Persian to Eastern (Chagatai) Turkish by Muhammad Rahim-i Miskin at the request of the Khwādjem Pādishāh. In this study, the copies of the Eastern Turkish translation of Maʿāridj al-nubuwwa found in various countries have been listed, and the findings about the date of the translation have been presented. The copy of the translation registered in Süleymaniye Library, number Özel 15, has been transformed into the transcription alphabet, and spelling and morphological features have been examined in detail. Turkish compound sentence structures in the translation have been examined within the context of the time balance of subordinate clauses and main clauses, the participation of the subordinate clause in the main clause as an element or a determinative element, the condition of the subordinate clause or the compound sentence in different sentence structures. Following the transcription of the text, the origins of the words in the translation, their meanings, line numbers, and if any, the translator's explanations about the words have been presented in the Index section. The proper nouns and Arabic and Persian prayers and phrases in the text have been included in a separate index.