Türk edebiyatında Makâmât-ı Harîrî ve Manastırlı Dâniş Ahmed Efendi'nin Makâmât-ı Edebiyye-i Harîriyye Şerhi

Abstract

Arap edebiyatının meşhurlarından Harîrî‟nin 12. yüzyılda kaleme aldığı Makâmât, birçok dünya edebiyatını etkilediği gibi Türk edebiyatını da etkilemiştir. Türk edebiyatında 14. yüzyıldan itibaren yazılan eserlerde Harîrî ve Makâmât‟ından bahsedilmiştir. Makâmât, birçok şahsiyet tarafından Türkçeye tercüme ve şerh edilmiştir. Bu şerhlerden biri de Manastırlı Dâniş Ahmed Efendi‟nin 19. yüzyılda kaleme aldığı Makâmât-ı Edebiyye-i Harîriyye Şerhi‟dir. Bu tez çalışması, Türk edebiyatında Harîrî ve Makâmât‟ının yeri ve algısını, Makâmât-ı Harîrî‟nin Türkçe tercüme ve şerhlerini, Manastırlı Dâniş Ahmed Efendi‟nin Makâmât-ı Edebiyye-i Harîriyye Şerhi‟nin metnini ve incelemesini ortaya koymayı amaçlamıştır. Klasik Türk edebiyatı çerçevesinde yapılan bu çalışma, Osmanlı dönemi ile sınırlandırılmış olup Osmanlı dönemi dışında yer alan Makâmât-ı Harîrî algısı ile yazılan tercüme ve şerhler çalışmanın kapsamı dışında tutulmuştur. Çalışmada; veri tabanları, arşivler, basılı ve elektronik yazma ve basma eser katalogları, bibliyografik kaynaklar, alanın akademik literatürü taranarak doküman incelemesi ve veri analizi yöntemiyle ele alınmıştır. Manastırlı Dâniş Ahmed Efendi‟nin Makâmât-ı Edebiyye-i Harîriyye Şerhi‟nin tek nüshası Makedonya Millî Kütüphanesi OMCT III 21 numarada kayıtlı bulunan müellif hattı temin edilmiş ve alanın akademik transkripsiyon yöntemleri kullanılarak Latin harflerine aktarılmıştır. Eser, içerik analizi yöntemiyle incelenmiş ve şârihin şerh yöntemi ortaya konulmuştur. İçerik analizi sonucunda metnin sözlüğü ve şahıs, yer ve eser adlarından oluşan özel adlar dizini elde edilmiştir. Metnin sözlüğü, hem 12. yüzyılda kaleme alınan Makâmât‟ın sözlüğü hem de 19. yüzyılda bu esere yazılan şerhin sözlüğü olmak bakımından çalışmada ortaya konan en önemli bulgulardandır. Çalışmanın neticesinde Türk edebiyatında Harîrî ve Makâmât‟ının olumlu bir etki ve algısı olduğu sonucuna varılmıştır. Makâmât üzerine yazılan Türkçe tercüme ve şerhlerden hareketle eserin beğenilip takdir edildiği, Arapça bilmeyenler tarafından da anlaşılması için Türkçeye tercüme ve şerh edildiği sonucu çıkarılmıştır. Manastırlı Dâniş Ahmed Efendi‟nin Makâmât-ı Edebiyye-i Harîriyye Şerhi‟nin klasik Türk edebiyatı ile bağların kopmaya başladığı 19. yüzyılda kaleme alınmış olmasına rağmen klasik şerh yöntemiyle yazıldığı sonucu elde edilmiştir.

Hariri, one of the famous figures of Arabic literature, wrote Maqamat in the 12th century, Maqamat influenced Turkish literature as well as many world literature. Hariri and Maqamat have been mentioned in Turkish literature since the 14th century. Many people translated and commented that book into Turkish, one of these commentaries was written by Danish Ahmed in the 19th century. This thesis study aims to reveal the influence of Hariri and Maqamat in Turkish literature, the Turkish translation and commentary of Maqamat, and the commentary of Danish Ahmed. This study carried out within the framework of classical Turkish literature was limited to the Ottoman period. In the study; databases, archives, catalogs of printed and electronic manuscripts and printed works, bibliographic resources, academic literature of the field were scanned and discussed with document analysis and data analysis. A single copy of Danish Ahmed‟s commentary, is an author‟s line, registered in the Macedonian National Library, was obtained and translated into Latin letters using the academic transcription methods. The commentary was examined by the method of content analysis and the commentary method of the commentator was revealed. As a result of the content analysis, the dictionary of the text and the proper nouns index consisting of the names of persons, places and works were created. The dictionary of the text is both the dictionary of Maqamat and the dictionary of the commentary, so it is the most important finding in the study. In the study, it was concluded that Hariri and his Maqamat had a positive effect in Turkish literature. Based on the Turkish translations and commentaries of Maqamat, it was concluded that the book was admired and appreciated, and it was translated and commented into Turkish for understanding. Although Danish Ahmed‟s commentary was written in the 19th century, the end of classical Turkish literature, it was concluded that it was written with the classical commentary method.