Erken dönem Osmanlı kroniklerinde coğrafi terimlerin art ve eş zamanlı dil incelemesi

Abstract

Bu yüksek lisans tezinin konusunu, erken dönem Osmanlı kroniklerinden; Anonim Osmanlı Kroniği, Düstûrnâme-i Enverî, Âşık Paşazade Osmanoğulları'nın Tarihi, Târîh-i Ebü'l-Feth, Cihânnümâ Osmanlı Tarihi, Oruç Beğ Tarihi ve Selâtînnâme Manzum Osmanlı Tarihi isimli eserlerde geçen coğrafi terimlerin tespit edilmesi, art ve eş zamanlı olarak incelenmesi oluşturur.Çalışmamız üç bölümden oluşmaktadır. Birinci bölümde kroniklerden tespit edilen coğrafi terimler türleri bakımından (agronimik, drimonimik, dromonimik vb.) sınıflandırılmıştır. Bu ilk bölümde toplam 196 coğrafi terim madde başı olarak yer almıştır. Her bir terimle ilgili etimolojik bilgiler verilmiş, konuyla ilgili uygun makaleler eklenmiş, terimlerin anlamları kroniklerden tespit edilmiş ve bazen terimlerin anlamlarını desteklemek amaçlı, tarihî metinlerde (DLT, Dede Korkut, Bahrü'l-Hakayık, Yunus Emre Divanı vb.) geçen anlamlardan yararlanılmış ve yer yer Derleme Sözlüğü ve coğrafya uzmanlarının hazırladıkları sözlüklere müracaat edilmiştir. Terimleri içeren yeradları da verilmiş ve bu yeradların tarihte veya günümüzde nerede olduğunun bilgisi de eklenmeye çalışılmıştır. Çağdaş Türk lehçelerinde (Türkmen, Yeni Uygur, Özbek, Kazak ve Kırgız Türkçesi) ise genellikle orijinal sözlüklerden, kimi zaman ise tercüme sözlüklerden faydalanılmıştır. Ayrıca, birinci bölümün sonunda coğrafi terimlerin köken bilgileri, grafik şeklinde gösterilmiştir.İkinci bölümde, coğrafi terimlerin geçirdiği ses değişmeleri (ünlülerde daralma; ünsüzlerde ses düşmesi ve benzeri) tespit edilmiş ve yapısal incelemesi (basit, türemiş; yeradcıl ekler vb.) yapılmıştır. Üçüncü bölümde, coğrafi terimlerin, kroniklerden tespit ettiğimiz anlam değişmeleri; anlam daralması, anlam genişlemesi sınıflandırılması çerçevesinde incelenmiştir. Çalışmamızın sonuç bölümünde ise her bir bölümün genel bir sonucu ortaya konulmuş, konuyla ilgili daha önce yapılan tezlerle karşılaştırılıp, değerlendirilmiştir. Tarihî lehçelerde ve çağdaş lehçelerdeki coğrafi terimlerin kullanımı ise Tablo 1 ve 2'de Ekler bölümünde gösterilmiştir.

The includes to determine of geographical terms, diachronic and synchronic analyzing that subject of this master thesis is from the early period Ottoman chronicles of the Anonymous Ottoman Chronicles, Düstûrnâme-i Enverî, The History of Âşık Paşazade Osmanoğulları, Târîh-i Ebü'l-Feth, Cihânnümâ Ottoman History, The History of Oruç Beğ and The History of Selâtînnâme Verse Ottoman.This thesis comprises three chapters. In the first chapter, geographical terms determined from the chronicles are classified in terms of their types (agronimic, drimonimic, dromonimic etc.). In this first section, a total of 196 geographical terms are included as per lexical entry. Etymological information about each term was given, appropriate articles were added, the meaning of the terms were determined from the chronicles and sometime the meanings in historical texts (DLT, Dede Korkut, Bahrü'l-Hakâyık, Yunus Emre Divanı, etc.) were used to support the meanings of the terms. In some place, Compilation Dictionary and the dictionaries prepared by geography experts were consulted. Toponyms containing the terms are also given and information about where these toponyms were in history or in the today has been tried to be added. In contemporary Turkish dialects (Turkmen, New Uyghur, Uzbek, Kazakh and Kyrgyz Turkish), original dictionaries and sometimes translation dictionaries were used. In addition, at the end of the first chapter, the origin information of geographical terms is stated in graphically.In the second chapter, the phonetic changes of the geographical terms (reduction in vowels, omission in consonants etc.) are determined and morphological analysis (simple, derivative, toponymic suffixs etc.) was made. In the third chapter, is analyzed the semantic changes of geographical terms that are determined from the chronicles; semantic restriction, semantic extension etc. In the conclusion part of our study, a general conclusion of each chapter is presented, and the use of geographical terms in historical and contemporary dialects are stated in Table 1 and 2 on the Lists of appendices.