Isfahan makamı (Ezgi malzemesi kesiti çözümlemeleri ve tanım)

Abstract

Isfahan makamının yapısına ilişkin bilgiler 13. yüzyıldan günümüze kadar pek çok nazariyat kaynağında yer almıştır. İncelenen kaynaklarda yer alan tariflerde farklı yaklaşımlarla karşılaşılmıştır. Bu tarifleri, güncel bir terminoloji çerçevesinde dizi odaklı, seyir odaklı ve dizi-seyir odaklı yaklaşımlar olarak tasnif etmek mümkündür. Nazariyat kaynaklarının Isfahan makamı tarifinde birbirleriyle çelişen bilgiler içermeleri, tez konusunun seçilmesine sebep olan başlıca problemdir.Problemin tariflerde ele alınan hususların, Isfahan makamındaki ezgi gerçekleşmelerinin makamı belirleyen ortak özelliklerini saptamak adına yetersiz kaldığı görülmüştür. Dolayısıyla, ezgi içerikleri hakkında detaylı veri elde etmeye imkân sunan `Ezgi Malzemesi Kesiti` (EMK) çözümlemesi modelinin çalışmada uygulanması uygun bulunmuştur. Elde edilen veriler grafiklere dönüştürülmüş ve EMK tiplerinin gerçekleşme yoğunluklarına ve ortaklıklarına göre makamın gerçekleşmesinde oynadıkları rol tartışılmıştır.Yaptığımız ezgi içeriği çözümlemeleri aşamasındaki ortak özelliklerin indirgenmesi sonucunda, makamın gerçekleşmesinin, yani kimliğinin belli bir perde kadrosunun elemanlarının özel çizgilerdeki örüntülerine bağlı olduğu tespit edilmiştir. Buna karşın incelenen eserlerde karşılaşılan ezgi içeriği gerçekleşmeleri bundan ibaret değildir. Daha ayrıntılı bir veri süzme işlemi sonucunda, müzik ifadelerinde karşılaşılan bazı EMK tiplerinin varlıklarını, çalışmamızda çözümlenen en eski eser olan Itri'nin `Gel ey nesim-i sabâ hatt-ı yârdan ne haber` adlı eserinden günümüze kadar sürdürdükleri belirlenmiştir. Bu durum, söz konusu ezgi gerçekleşmeleriyle makamın kimliğini ortaya koyan kalışların yapılandığı düşünüldüğünde, gelenekte zirve olarak kabul edilen bir bestecinin kullandığı EMK'nin takip eden besteciler tarafından model alınarak makam kimliğini bu model etrafında muhafaza edilebileceğini göstermektedir.Eserlerin gelişme aşamalarında gözlenen ezgi içeriği çeşitliliği, bu makamsal gerçekleşmelerin makam tarifinde yer almasının gereksiz olduğu, aynı zamanda da üslûp özelliklerini barındırdığı sonucunu ortaya koymuştur.Ulaşılan bulgulara bağlı olarak, sonuç kısmında Isfahan makamına ilişkin geniş ve belirleyici tanımlar yapılmıştır. Diğer taraftan, EMK çözümlemesi modelinin uygulanmasının bazı makamların tarifinde fayda sağlayabileceği görülmüştür.

Information on the structure of the Isfahan maqam has been included in many theoretical sources from the 13th century to the present day. Different approaches have been encountered in the descriptions in the reviewed literature. It is possible to classify these descriptions as scale-oriented, seyir (melodic route) oriented and seyir, scale and seyir-scale oriented approaches within the framework of the current terminology. The main problem that led to the selection of the thesis topic is that the theoretical sources contain conflicting information in the description of the maqam Isfahan.It has been seen that the issues discussed in the definitions of the problem are insufficient to define the common features of the melody realizations in the Isfahan maqam determining the maqam. Therefore, it was found appropriate to apply the melody material section (EMK) analysis model, which allows to obtain detailed data about the melody contents, in the study. The data obtained were converted into graphs and the role played by the EMK types in the realization of the maqam according to their realization intensities and similarities was discussed.As a result of the reduction of common features in the analysis of the melody content we have done, it has been determined that the realization of the maqam, that is, its identity, depends on the patterns of the members of a certain pitch staff on the special lines. On the other hand, the melody content realizations encountered in the studied works are not limited to this. As a result of a more detailed data filtering process, it has been determined that some EMK types encountered in musical expressions have survived from Itri's `Gel ey nesim-i sabâ hatt-ı yârdan ne haber `, which is the oldest work analyzed in our study, to the present day. This situation shows that the EMK used by a composer considered as the peak in the tradition, can be modeled by the following composers and can be preserved around this model, considering that the cadences that reveal the identity of the maqam are structured with the melody realizations in question.The diversity of melody content observed in the development stages of the works revealed that these maqam realizations are unnecessary to be included in the maqam description, and that they also contain stylistic features.Depending on the findings, broad and decisive definitions of Isfahan maqam are offered in the conclusion part. On the other hand, it has been seen that the application of the EMK analysis model may be beneficial in the definition of some authorities.