Tatar söz varlığında belirsiz isim tamlamaları

Abstract

Dünya dilleri arasında en çok kullanılan dillerden biri olan Türkçe, coğrafi açıdan geniş bir alana yayılmıştır. Zaman içinde değişmiş, farklı evreler geçirmiş, lehçelere ve şivelere budaklanmış bir dildir. Bizim konumuz olan Tatar Türkçesi, Türkçenin Kıpçak koluna aittir. Tatarca, köklü bir yazılı mirasa sahiptir. 1552'den itibaren Rusya egemenliği altında varlığını sürdürmektedir. 17.yüzyıl sonlarından itibaren gelişmeye başlayan Tatar leksikolojisine hem Tatar sözlükçüleri hem de Voskresesnkiy gibi Rus sözlükçüleri büyük katkıda bulunmuşlardır.18. yüzyıldan beri yazma sözlüklerle tespit edilen Tatar söz varlığı, Said Halfin'in ve ardından Kayyum Nasıri'nin sözlükleriyle çok geniş bir hacme ulaşmıştır. Konumuz olan belirsiz isim tamlaması, tamlayanın genitif ekini almadığı yani belirsiz olduğu, tamlananın daha az sınırlandığı tamlamalardır. Unsurlar arasındaki ilişki geçici değil daimidir. Bu daimi ilişkiyle bağlantılı olarak tamlayan, tamlananı bir cinsten bir türe mal eder. Unsurlar arasında, nesnelere isim olmaya müsait bir ilişki vardır. Kullanıma geçen hazır ifadeler kalıcı isimler yaparlar. Bu tezimizde Fuat Ganiyev'in Tatar Tělěněñ Añlatmalı Süzlěgě adlı dev leksiloji çalışmasında, Tatar söz varlığındaki belirsiz isim tamlamaları üzerinde çalışacağız. Ganiyev'in Tatar Tělěněñ Añlatmalı Süzlěgě adlı sözlüğünde madde başı oluşturmuş, sözlüğe bir malzeme haline gelmiş belirsiz isim tamlamalarını tespit edip bunların transkripsiyonunu gerçekleştirdikten sonra yine Ganiyev'in kelimeyle ilgili açıklaması Türkiye Türkçesi ile fişlemiştir. Böylece Tatar söz varlığında belirsiz isim tamlamasıyla kalıcı bir isim haline gelen, sabit bir adlandırma vasfı bulunan kelimelerin tespiti yapıldı. Bu çalışmanın bir edebi eser üzerinden yapılmamasının nedeni de tam olarak budur. Tatar millî yazı dilinin kalıcılaşmış ve sözlükte söz başı haline gelmiş sabit adlandırmalarını hedeflemiş bulunmaktayız. Anahtar Sözcükler: İsim tamlaması, Belirli, Belirsiz, Söz varlığı, Tatar Dili, Sözlük

Turkish, one of the most widely used languages of the world, has spread over a wide area in terms of geography. It is a native language that has changed over time, has passed different stages, prone to dialects and accents. Tatar Turkish, which is our subject, belongs to the Kipchak branch of Turkish. Tatar Turkish has a well established written heritage. Since 1552, it has existed under Russian rule. Tatar lexicologists, which began to develop from the end of the 17th century, were greatly contributed by both Tatar lexicographers and Russian lexicographers such as Voskresesnkiy. Tatar vocabulary, which has been identified by handwritten dictionaries since the 18th century, reached a very large volume with the dictionaries of Said Halfin and then Kayyum Nasıri. The indefinite noun phrase, which is our subject, is the phrases where the phrase does not take the genitive suffix, that is, it is uncertain and the phrase is less limited.The relationship between elements is not temporary but permanent. In connection with this perpetual relation, the genitive ascribes the complement to a species from one genus. There is a relationship between the elements that is suitable to name objects. Ready to use expressions make permanent names. In this thesis, we will work on the indefinite noun phrases in Tatar vocabulary in Fuat Ganiyev's giant lexiology work named Tatar Tělěněñ Añlatmalı Süzlěgě. After identifying the indefinite noun phrases that have formed the head of the article in Ganiyev's Tatar Tělěněñ Añlatmalı Süzlěgě dictionary and have become a material in the dictionary, we have recorded Ganiyev's explanation of the word in Turkey Turkish. Thus, in the vocabulary of Tatar, the words of the words with a fixed naming qualification, which has become a permanent name with an uncertain name phrase, were identified. This is exactly the reason why this study is not done on a literary work.We have aimed at the fixed designations of the Tatar national written language that have become permanent and have become the beginning of the word in the dictionary.Key Words: Noun phrases, Definite, Indefinite, Lexicology, Tatar Language, Dictionary