Neoliberalleşme sürecinin mekânsal kümelenme üzerine etkileri: İstanbul-Kağıthane ve İzmir-Bayraklı, üzerinden karşılaştırmalı bir analiz`

Abstract

1970'lerin sonlarında, ekonomide Keynesçi uygulamalar yerini, giderek tüm Dünya'da hakim ekonomik paradigma olan neoliberal ideolojiye bırakmıştır. Serbest piyasa ekonomisi, özelleştirme, deregülasyon, serbest ticaret gibi unsurlar bu ideolojinin temel göstergeleri olmuştur. Neoliberal politikalar, mekânsallaşmasını kentler üzerinden yapmış ve nihayetinde kapitalist kentleşmenin etkisiyle sürekli bir üretim sürecinde olan kent, meta haline gelmiştir. Neoliberal mekânsal çıktıların görüldüğü her mekân, ekonomik, toplumsal, kültürel olarak etkilenmiştir. Bu süreçte kentin yapılı çevresinde meydana gelen değişikliklerle kent mekânında ortaya çıkan ve sönükleşen mekânlar olmuştur. Ortaya çıkan mekânlarla sönükleşen mekânların oluşturduğu kümelenmeler, sosyo-mekânsal ayrışmanın göstergeleri olmuştur. Bu araştırmanın amacı, neoliberal politikaların kentsel mekânda yol açtığı fiziksel ve toplumsal dönüşümleri, Kâğıthane ve Bayraklı örnekleri üzerinden detaylandırmak ve meydana gelen kümelenme şekillerinin mekânda nasıl üretildiği, hangi sonuçlara ulaşıldığını eleştirel bakış açısıyla ortaya koymaktır. Bu amaçla alan araştırmaları gerçekleştirilmiş ve Kâğıthane'de 353, Bayraklı'da 290, toplam da 643 kişiye anket tekniği (nicel yöntem) uygulanmıştır. Karma yöntemin kullanıldığı bu araştırmada nitel araştırma desenlerinden, çoklu durum (vaka) çalışması ile içerik analizi yapılmıştır. Veri çeşitliliğinin sağlanması amacıyla yerel yöneticiler, uzmanlar, akademisyenler, STK ve meslek odaları temsilcileri, araştırma alanlarındaki farklı konut tiplerinde yaşayan ve çalışanlarla derinlemesine görüşmeler gerçekleştirilmiştir. Kâğıthane'de 15, Bayraklı'da 15 olmak üzere toplamda 30 kişi ile derinlemesine görüşmeler yapılmıştır. İstanbul ve İzmir gibi iki büyükşehirden iki ilçenin ele alınmasının en önemli nedeni, neoliberal kentleşme sürecini yaşıyor olmaları ve neoliberal mekânsal çıktılara sahip olmalarıdır. İki ilçenin yerel yönetimlerinin farklı ideolojilerden olması, sürecin farklı ideolojilere sahip merkezlerde nasıl sonuçlara ulaştığı, hızı ve sıklığı ile ilgili ipucu vermesi anlamında önemli olmuştur. Sonuç olarak, Kâğıthane neoliberal kentleşme deneyimini daha hızlı yaşamış ve sonuçlarını daha erken görmüştür. Bu süreçte Kâğıthane'nin, merkezi hükümetle aynı ideolojiye sahip olması da etkili olmuştur. Bayraklı'da ise çeşitli itiraz mekanizmalarının (STK, meslek odaları, uzmanlar, halk) olmasından dolayı süreç yavaş gerçekleşmiştir. Buna karşın benzer sosyo-mekânsal çıktılara ulaşması da kaçınılmaz olmuştur. Sonuç olarak, neoliberal kentleşme ile mekânda ortaya çıkan homojen kümelenmeler, sosyo-mekânsal bir ayrışmayı tetiklemiş ve birbirine yakın mesafede ancak birbirini tanımayan, temas etmeyen, toplulukların oluşmasına neden olmuştur.Anahtar Sözcükler: Neoliberal Politikalar, Neoliberal Kentleşme, Kent Mekanı, Kümelenme, Ayrışma, Kâğıthane, Bayraklı.

İn the late 1970s, Keynesian policies in the economy were replaced by the neoliberal ideology, which is the dominant economic paradigm gradually in the whole world. Such elements as a free market economy, privatization, deregulation, free trade have been the basic indicators of this ideology. Neoliberal policies have made their spatialization through cities, and finally, with the effect of capitalist urbanization, the city, which is in a continuous production process, has become a commodity. Every space where neoliberal spatial outputs are seen has been affected as economically, socially, culturally. In this process, there have been spaces that have emerged and fading spaces in the urban space with the changes that have occurred in the built environment of the city. Types of clustering by emerging and fading spaces have been indicators of socio-spatial segregation. The aim of this research is to detail the physical and social transformations caused by neoliberal policies in urban space through the examples of Kâğıthane and Bayraklı and to reveal from critical point of view how the clustering forms that occur in the space are produced and what results are achieved. In accordance with this purpose, field research has been carried out and the survey technique (the quantitative method) was applied to 353 people in Kâğıthane, 290 in Bayraklı and 643 people in total. In this research, in which mixed method was used, content analysis was carried out with multiple case (case) study, which is one of the qualitative research designs. In-depth interviews were conducted with local managers, experts, academicians, representatives of NGOs and professional chambers, residents and employees of different types of housing in research areas in order to ensure data diversity. In-depth interviews were conducted with a total of 30 people, including 15 in Kâğıthane and 15 in Bayraklı. The most important reason for considering two districts from two metropolitan cities such as Istanbul and Izmir is that they are experiencing the process of neoliberal urbanization and have neoliberal spatial outputs. The fact that the local governments of the two districts are from different ideologies has been important in terms of how the process achieves results in centers with different ideologies, giving clues about its speed and frequency. As a result, Kâğıthane experienced neoliberal urbanization faster and saw its results earlier. In this process, it has also been effective for Kâğıthane to have the same ideology as the central government. In Bayraklı, the process took place slowly due to the fact that there are various appeal mechanisms (NGOs, professional chambers, experts, the public). On the other hand, it was inevitable to reach similar socio-spatial outputs. As a result, the homogeneous clusters that emerged in the space with neoliberal urbanization triggered a socio-spatial segregation and led to the formation of communities that are close to each other but do not know each other, do not come into contact.Key Words: Neoliberal Policies, Neoliberal Urbanization, Urban Space, Clustering, Segregation, Kâğıthane, Bayraklı.