Özbekistan Harezm bölgesi ritüellerinin kadın icracıları: Halfeler

Abstract

Bu çalışmanın konusu; geçiş, takvimsel, kriz ve çeşitli seküler ritüelleri yöneten kadın icra tipi halfelerdir. Halfe geleneğinin doğup şekillendiği Harezm bölgesi başta olmak üzere, halfelerin izlerine rastlanan Karakalpakistan'ın Harezm sınırlarına yakın bölgeleri ve Özbekistan'ın başkenti Taşkent'te yaşayan Harezmli halfeler ve yönettikleri ritüeller bu çalışmanın ana konusunu ve sınırlılıklarını kapsamaktadır. Çalışmanın verileri sahadan derleme yoluyla ve yazılı kaynaklardan elde edilmiştir. Toplanan veriler teorik bir çerçevede Türk Halk Bilimi açısından incelenmiştir. `Giriş` bölümünde öncelikle konu, amaç, sınırlılık, yöntem ile halfeler üzerine yapılmış akademik çalışmalara ve de Harezm bölgesinin tarihi ve coğrafi özelliklerine yer verilmiştir. Çalışmanın `Birinci Bölüm`ünde, halfe kavramı, halfe geleneğinin teşekkülünde ve şekillenmesinde etkili olan; din, inanç, sosyokültürel, sosyoekonomik ve ideolojik şartlar ve de bu dinamiklerin biyolojik ve toplumsal cinsiyet bağlamında etkileri incelenmiştir. Çalışmamızın `İkinci Bölüm`ünde, halfe, sınıflandırmaları, halfelerin içsel değişim ve eğitim süreci aşamaları, halfeliğe geçiş ritüelleri incelenerek halfelerin icra ortamları olan ritüellerin genel bir değerlendirilmesi yapılmıştır. `Üçüncü Bölüm`de ise halfelerin icra özelliklerinden yola çıkarak yaptığımız tasnifte yer alan iki halfe tipiden biri olan kitabi halfelerin özellikleri, ritüellerde kullandıkları yöntem ve teknikler, icra ettikleri edebi türler ve ritüellerdeki rolleri bağlam merkezli halk bilimsel kuramlar açısından tahlil edilmiştir. Çalışmamızın `Dördüncü Bölüm`ü bir diğer icracı tipi olan sazende halfelerin, grup üyelerinin ve icralarının özellikleri, icra ettikleri türler ve ritüellerdeki rolleri incelenmiştir. Çalışmamız, sonuç kısmı, kaynaklar, notaya aktarılan şiirler ve fotoğraflar ile teşekkür ve özgeçmişe yer verilerek tamamlanmıştır.Anahtar Kelimeler: Özbekistan, Harezm, halfe, ritüel icracı tipi, kadın.

The subject of the current study is halfes who are female performers managing transitions, crises and various secular rituals. The main subject of this study is halfes particularly the ones living in the Khwarazm region, where the halfe tradition was born and shaped and in the regions of Karakalpakstan, where traces of the halfe are found, close to the borders of Khwarazm, and in Tashkent, the capital of Uzbekistan, and the rituals they lead. The data of the study were obtained from field studies and written sources. The collected data were examined in terms of Turkish Folklore in atheoretical framework. In the `Introduction` section, the subject, purpose, limitations and method of the study and academic studies on halfes, as well as the historical and geographical features of the Khwarazm region are included. In the `First Section` of the study, the concept of halfe and religions, beliefs, sociocultural, socioeconomic and ideological conditions influential on the formation and shaping of the halfe tradition and the effects of these dynamics within the context of biological and social gender were examined. In the `Second Section` of the study, a general evaluation of the rituals, which are the performance environments of the halfes, is made by examining the classifications of the halfes, the internal change and educational process stages of the halfes and the rituals of transition to the status of halfe. In the `Third Section`, one of the two halfe types classified on the basis of the performance characteristics of the halfes, which is called bookish halfes, is analyzed in terms of their characteristics, the methods and techniques they use, literary genres they perform and their roles in rituals within the framework of context-centred folklore theories. In the `Fourth Section` of the study, the characteristics of the second type of halfes called instrument player halfes are examined in terms of the characteristics of their group members and performances, the literary genres they perform and their roles in the rituals. The study is completed with the conclusion, references, poems converted to music notes, and photographs and acknowledgments and CV. Keywords: Uzbekistan, Khwarazm, halfe, type of ritual performer, woman.