Haydar Tatlıyay ve besteleme davranışları

Abstract

Bu tez çalışması, yirminci yüzyıl Türk sanat müziğinde gerek keman icracısı gerek besteci kimliğiyle ön plana çıkan Haydar Tatlıyay'ın (1890-1963) hayatının araştırılmasına ve eserlerinin analiz edilerek bestecilik üslubunun anlaşılmasına odaklanmıştır. Çalışmada tartışma yöntemiyle ortaya koyulduğu üzere, etnik kökeni Roman olan Tatlıyay, Türkiye'de kurumsal ve özel olmak üzere birçok müzik çalışmasıyla öne çıkmıştır. Arap ülkeleri ve müzisyenleri ile kuruduğu yakın ilişkiler, eserlerine verdiği Arap kültürünü çağrıştıran isimler ve kişisel müzik beğenilerinde Arap müziğine olan yatkınlığı, Tatlıyay'ı Türkiye'de arabesk tartışmalarının odak noktası haline getirmiştir. Pek çok araştırmacı Türkiye'de arabeskin başlayıp yayılmasında Tatlıyay'ı öncü isim olarak göstermiştir. Tezin ikinci bölümünde, atfedilen bu görüşün aksi ileri sürülmüş ve gerekçeleriyle birlikte tartışılmıştır. Üçüncü bölümde, bestecinin eserlerinin yapısal analizleri gerçekleştirilmiştir. Bu noktada bestecilik üslubunu betimlemek ve bağlam-yaratma arasındaki ilişkileri tartışırken başvurmak üzere, besteciyi ve besteleme davranışlarını ele alan yapısalcı bir yöntem kullanılmıştır. Makam, tür, usûl, ezgi malzemesi kesiti (EMK), ezgi çizgisi taramaları yapısal verilerin toplandığı kapsamı oluşturmuştur. Ulaşılan bulgulara bağlı olarak sonuç kısmında Haydar Tatlıyay'ın besteleme davranışları tespit edilmiş, Türk sanat müziği geleneğindeki yeri ve temsil ettiği besteci tipi ortaya koyulmuştur. Bu bağlamda; Tatlıyay'ın sözlü eserlerine kıyasla çalgısal eserlerinde daha geniş bir ses sahasından yararlandığı, eserlerinde dalgalı ezgi çizgisi özelliklerini taşıyan müzik ifadelerini yoğun bir şekilde kullandığı ve çalgısal eserlerinde işitsel etki değişikliği yaratabilmek için öncelikli tercih olarak ödünç çeşnileri kullandığı belirlenmiştir. Bunun yanında eserlerindeki bölümleri hacimsel olarak asimetrik bir şekilde oluşturduğu, öne çıkan tartım gurubu kullanımında karma yapıları tercih ettiği gibi işaretleyici başka bir takım sonuçlara da ulaşılmıştır.

This thesis focuses on investigating the life of Haydar Tatlıyay (1980-1963), who stood out as a violin player and composer in the Twentieth Century Turkish art music, and understanding his compositional style by analyzing his works. As revealed by the method of discussion in the study; Tatlıyay, whose ethnic origin is Roman, has come to the forefront with many institutional and private musical works in Turkey. The close relations he established with Arab countries and musicians, the name he gave to his works that evoke Arab culture and his personal taste for Arabic music have made Tatlıyay the focal point of arabesque discussions in Turkey. Many researchers have cited Tatlıyay as the pioneer in the initiation and spread of arabesque in Turkey. In the second part of the thesis, the opposite of this attributed view has been argued and discussed with its justifications. In the third part, structural analyzes of the composer's works were carried out. At this point, a structuralist method dealing with the composer and his composing behaviors has been used to describe the compositional style and to discuss the relations between context-creation. The maqam, genre, usûl, melody material section (EMK), melody line scans formed the scope of collecting structural data. Depending on the findings, Haydar Tatlıya's composing behaviors were determined in the conclusion part, and his place in the Turkish art music tradition and composer type that he represented were revealed. In this context; It has been determined that Tatlıyay uses a wider sound field in his instrumental works compared to his vokal works, he uses musical expressions with wavy melody line features intensively in his works and he uses borrowed flavors as a priority in order to create a change in auditory effect in his instrumental works. In addition to this, other significant results were obtained, such as the fact that he created the sections in his works in a volumetric asymmetrical way, that he preferred mixed structures in the use of the prominent weighing group.