Şark (İsyan Bölgesi) İstiklâl Mahkemesi (1925-1927)

Abstract

13 Şubat 1925 tarihinde başlayan Şeyh Said İsyanı, yeni kurulan Türkiye Cumhuriyeti Devleti'nin karşılaştığı ilk ciddi tehdittir. İsyanı bastırmak için gerekli tedbirleri alan hükûmetin aldığı tedbirlerden biri de İstiklâl Mahkemeleri kurmak olmuştur. 4 Mart 1925 tarihinde biri isyan bölgesinde diğeri ise isyan sahası dışında kalan bölgede faaliyette bulunacak iki İstiklâl Mahkemesi kurulmuştur. İsyan bölgesinde faaliyette bulunan Şark (İsyan Bölgesi) İstiklâl Mahkemesi, 12 Nisan 1925'te Diyarbakır'a vararak çalışmalarına başlamıştır. Mahkemenin Diyarbakır'a ulaşmasından birkaç gün sonra isyanın elebaşı Şeyh Said yakalanmış, isyan büyük ölçüde kontrol altına alınmıştır. Yakalanan tutuklular peyderpey Diyarbakır'a sevk edilmeye başlanmıştır. 1925 yılı Temmuz ayı başına kadar Diyarbakır'da çalışan mahkeme, Şeyh Said de dâhil olmak üzere isyanla birinci dereceden alakalı birçok kişinin yargılamalarını burada yapmıştır. Diyarbakır'dan sonra Urfa'ya giden mahkeme burada bir davayı karara bağlayarak Elazığ'a geçmiş ve yargılamalarının çoğunu Elazığ'da yapmıştır. 1926 yılı içinde tekrar Diyarbakır'a gelen mahkeme, Diyarbakır'da yaptığı bir dizi yargılamanın ardından tekrar Elazığ'a dönmüş ve görevinin son bulduğu 7 Mart 1927 tarihe kadar çalışmalarını Elazığ'da sürdürmüştür.Olağanüstü bir durum üzerine kurulan Şark İstiklâl Mahkemesi, olağanüstü yetkilerle donatılmış bir fevkalade hâl mahkemesi olarak çalışmıştır. Şark İstiklâl Mahkemesi'nin aldığı kararlar sadece yargı sahasıyla sınırlı kalmamış, ülkenin genelini etkileyen bazı kararlara da imza atılmıştır. İsyan sahasındaki Terakkiperver Cumhuriyet Fırkası şubelerinin ve isyan sahasındaki tekke ve zaviyelerin kapatılması bu kabil kararlardır. Mahkemenin bölgesel nitelikteki bu kararlarından kısa bir süre sonra hükûmetin aldığı bir karar ve çıkardığı bir kanunla bölgesel nitelikteki bu kararlar bütün yurdu kapsar bir hâl almıştır. İki yıl görev yapan mahkeme 798 davayı karara bağlamıştır. Bu çalışmada, 4 Mart 1925-7 Mart 1927 tarihleri arasında görev yapan Şark İstiklâl Mahkemesi'nin yapısı, özellikleri, bu süre zarfındaki faaliyetleri ve yaptığı yargılamalar incelenmektedir.

Sheikh Said Rebellion, which started on 13 February 1925, is the first serious threat faced by the newly established Republic of Turkey. One of the measures taken by the government, which took the necessary measures to suppress the rebellion, was to establish Independence Tribunals. On March 4, 1925, two Independence Tribunals were established, one in the rebellion area and the other in the region outside the rebellion area. The Eastern (Rebellion Zone) Independence Tribunal, which was to operate in the insurgency zone, arrived in Diyarbakır on April 12, 1925 and began its work. A few days after the tribunal reached Diyarbakır, the leader of the rebellion, Sheikh Said, was captured and the rebellion was largely brought under control. The arrested detainees were transferred to Diyarbakır one by one. The tribunal, which worked in Diyarbakır until the beginning of July 1925, held the trials of many people who were primarily involved in the rebellion, including Sheikh Said. After Diyarbakır, the tribunal traveled to Urfa, where they concluded one case and then moved to Elazığ, where it conducted most of its trials. The tribunal, which came to Diyarbakır again in 1926, returned to Elâzığ after a series of trials in Diyarbakır and continued its work in Elâzığ until March 7, 1927, when his duty ended.Established on an extraordinary situation, the Eastern Independence Tribunal worked as an emergency court equipped with extraordinary powers. The decisions taken by the Eastern Independence Tribunal were not only limited to the judicial field, but also some decisions that affected the country in general were signed. Such decisions included the closure of the branches of the Progressive Republican Party in the area of rebellion and the closure of dervish lodges and lodges in the area of rebellion. A short time after these regional decisions of the tribunal, with a decision taken by the government and a law enacted, these regional decisions were extended to the whole country. The tribunal, which served for two years, decided on 798 cases. This study examines the structure and characteristics of the Eastern Independence Tribunal, which served between March 4, 1925 and March 7, 1927, its activities during this period and the trials it conducted.