Aile işletmelerinde vekilharçlık ilişkileri üzerine nitel bir araştırma

Abstract

Özgün bir bağlam olan aile işletmelerindeki davranış ve ilişki örüntülerinin daha detaylı araştırılması gerektiği alanyazında yaygın bir görüştür. Aile üyeleri arasında veya aile üyeleri ile aileden olmayan çalışanlar arasındaki ilişkiler çok sayıda olguyu içermekte ve vekâlet ilişkileri için özgün bir bağlam sunmaktadır. Vekilharçlık kuramı (stewardship theory), özellikle küçük ve orta ölçekli işletmelerde aile ve çalışanlar arasındaki ilişkileri açıklama potansiyeli nedeniyle geliştirilmeye devam etmektedir. Bu çalışmanın amacı, aile işletmelerinde vekilharçlık ilişkisinin temel dinamiklerini ve bu dinamikleri üreten bağlamsal koşulların neler olduğunu açıklayabilmektedir. Araştırma sürecinde nitel araştırma yöntemlerinden olgubilim yaklaşımı benimsenmiştir. Veri toplama aşaması yarı-yapılandırılmış görüşmelerle gerçekleştirilmiş ve gözlem notları ile desteklenmiştir. Araştırmanın örneklemini 14 aile işletmesinden, 18 yönetici aile üyesi ve işletmede en az iki kuşaktır görev yapan 17 emektar çalışan ve ilişkiyi dışarıdan gözleme imkânı olan 4 tanık katılımcı olmak üzere toplam 39 kişi oluşturmuştur. Elde edilen veriler içerik analizine tabi tutularak, yönetici aile üyeleri ile emektar çalışanlar arasındaki vekilharçlık ilişkisinin dinamiklerini açıklayan ana ve alt temalara ulaşılmıştır. Alanyazında vekilharçlık ilişkisi üzerine yapılan önceki araştırmalarla uyumlu sonuçlara ulaşılmakla birlikte, bulgular Türkiye'deki aile işletmelerine özgü bir vekilharç profiline işaret etmektedir. Ayrıca aile işletmeleri bağlamının, makro ve mikro düzeyde örgütsel olguların araştırılmasına ve kuramsal tartışmalara oldukça uygun bir araştırma alanı sunduğu anlaşılmaktadır.

It is a common view in the literature that behavior and relationship patterns in family businesses, which is a unique context, should be studied in more detail. Relationships between family members, or between family members and non-family employees can be explained by various phenomena and provide a unique context for agency relationships. Stewardship theory continues to be developed for its potential to explain the relationships between family and employees, especially in small and medium-sized businesses. The aim of this study is to explain the basic dynamics of the stewardship relationship in family businesses and the contextual conditions that produce these dynamics. In the research process, the phenomenological approach, one of the qualitative research methods, was adopted. The data collection phase was carried out with semi-structured interviews and was supported by observation notes. The sample of the study consisted of a total of 39 participitants, including 18 family members of the manager, 17 veteran employees who have been working in the business for at least two generations, and 4 witnesses who had the opportunity to observe the relationship from the outside. By analyzing the data with content analysis, main and sub-themes that explain the dynamics of the stewardship relationship between family members of managers and veteran employees have been reached. While the results are consistent with previous research on the stewardship relationship in the literature, the findings also strongly point to a steward profile specific to family businesses in Turkey. In addition, it is understood that the context of family businesses offers a very promising research area for the research of organizational phenomena and theoretical discussions at macro and micro levels.