Çağatay Hanlığı ile Büyük Moğol Kağanlığı arasındaki siyasi ilişkiler (1227-1318)

Abstract

Bu tez Çağatay Hanlığı'nın Büyük Kağanlık nüfuzu altından ayrılmamış olduğu dönemleri içermektedir. Böylece 1318 yılı sonrasında ilk bağımsızlık alametlerinin görüldüğü Köbek Han iktidarının başlangıcına kadar onlar ile olan siyasi ilişkilerini konu almaktadır. Dönemi ele alırken kullanılan kaynakların önemli olanlarına dair bazı bilgiler giriş kısmında verilmiştir. Kaynaklar ele alınırken dönemin çağdaşı olanlar ayrı, sonradan oluşturulmuş olanlar ise ayrı olmak üzere iki farlık başlık altında incelenmiştir. Tez üç ana bölümden oluşmaktadır. Birinci bölümde daha çok Çağatay Hanlığı'nın kuruluşuna dair temel sorunlar ele alınmıştır. Bu bağlamda iki siyasi teşekkül arasındaki muhatap meselelerinden bahsedilmiştir. Hanlığın kuruluşunda etkili olan durumlar incelenmiştir. Ayrıca Çağatay Han'ın aile fertleri arasındaki konumuna dikkat çekilmiştir. Son olarak da Çağatay Hanlığı coğrafyasında oluşturulan teşkilatlanmaya Büyük Kağanlık etkisi anlatılmıştır.İkinci bölüm içeriğinde Cengiz Han'ın ölümünden Möngke Kağan'ın saltanat devresinin sonu olan 1259 yılına kadar yürütülen siyasi ilişkileri konu almaktadır. Burada yer alan başlıklar altında Çağatay'ın, hâkimiyet sahasının Büyük Moğol Ulusu içerisindeki siyasi konumu incelenmiştir. Kendisinden büyük diğer hanedan üyelerinin ölümüyle birlikte Ulusun Aka'sı konumuna gelen Çağatay'ın Ögedey'in Büyük Kağan olarak tahta geçirilmesinde oynamış olduğu rol gözlemlenmiştir. Ögedey'in saltanatı sırasında Çağatay'ın Moğol idari teşkilatında nasıl bir rol üstlendiğine değinilmiştir. Ögedey ve Çağatay'ın ölümü sonrasında Büyük Kağanlık makamına geçen Göyük'ün, iktidarı döneminde Çağatay Hanedanı üzerindeki tasarrufları ele alınmıştır. Sonrasında Çuci ve Toluy Hanedanı'nın Büyük Kağanlık makamında hanedan değişikliğine gitme kararları anlatılmıştır. Yaşanan hanedan değişikliğinin Çağatay ve Ögedey Hanedanı üzerindeki derin etkileri gözler önüne serilmiştir. Möngke Kağan'ın iktidarı döneminde yaşanan önemli gelişmelere de değinilerek bu bölüm sonlandırılmıştır.Üçüncü bölüm daha çok Büyük Kağanlık adaylarının kendini meşru kılmak adına Çağatay Hanlığı tahtına yaptığı müdahaleleri ele almaktadır. İlk olarak Toluy Hanedanı üyeleri Arık Buka ve Kubilay mücadelesinin Çağatay Hanlığı üzerindeki etkileri incelenmektedir. Sonrasında Ögedey Hanedanı'nın Kaydu ile tekrar yükselişi ve Büyük Kağanlık tahtındaki hak iddialarının Çağatay Hanlığı siyasetine yansıması gözlemlenmiştir. Çağatay hanı Barak'ın ölümü ile birlikte Kaydu'nun Çağatay Hanlığı topraklarına diğer hanedan mensuplarını yerleştirmiş olmasının Çağatay Hanlığına verdiği zararlara değinilmiştir. Kaydu'nun ölümü ile birlikte Ögedey Hanedanı'nın Çağatay hanı Duva tarafından yeniden inkıraza uğratması ele alınmıştır. Duva Han'ın ölümü ile birlikte yerine geçen oğullarından İsen Buka döneminin bitimine kadar Büyük Kağanlık ile olan münasebetler işlenerek tezimiz sonlandırılmıştır.Anahtar Kelimeler: Moğollar, Cengiz Han, Çağatay Hanlığı, Büyük Kağanlık, Çağatay Hanedanı, Ögedey Hanedanı, Toluy Hanedanı

This treatise includes the periods when the Chagatai Khanate did not separate from therule of the Great Khaganate. Thus; It deals with the period up to the beginning of his reign, asthe first signs of independence were seen in the rule of Kebek Khan after 1318. Someinformation about the important resources used in the processing of the period is given in theintroduction section. When considering sources, contemporaries of the period were examinedin a separate title, and those created later were examined in a separate title. The thesis consistsof three main parts. In the first chapter, the main problems related to the establishment of theChagatai Khanate were discussed. In this context, interlocutor issues between the two politicalentities were mentioned. Cases that were influential in the establishment of the Khanate wereexamined. In addition, the position of Chagatai Khan among family members has been noted.Finally, the influence of the Great Khaganate on the organization created in the geography ofthe Chagatai Khanate was described.The second chapter deals with political relations from Genghis Khan's death to 1259,the end of Mongke Khagan's reign. In this chapter, the political position of Chagatai in theGreat Mongol Ulus of the dominion is examined. It has been observed that Chagatai, whobecame the Aqa of the Ulus with the death of other dynasty members older than him, played arole in the enthronement of Ogedei as the Great Khagan. It is mentioned how Chagatai tookon a role in the Mongol administrative organization during Ogedei's reign. After the deaths ofOgedei and Chagatai, their savings over the Chagatai Dynasty during the rule of Goyuk, theGreat Khagan, were disputed. The reasons for Jochi and the Tolui dynasty wanting the GreatKhanate to be given to the Tolui descendants, not the Ogedei descendants, are explained. Theprofound effects of the dynastic change on the Chagatai and Ogedei dynasties have beendemonstrated. This chapter was terminated by addressing important developments during therule of Mongke Khagan.The third chapter mainly deals with the interventions of the Great Khaganatecandidates to the throne of the Chagatai Khanate in order to legitimize themselves. First, theeffects of the Tolui dynasty members Arik Buqa and Kublai struggle on the Chagatai Khanateare examined. Thereafter, the re-rise of the Ogedei dynasty by Kaidu and the reflections of hisGreat Khaganate claims in the politics of the Chagatai Khanate were observed. After the deathof Baraq Khan, the damage caused to the Chagatai Khanate by Kaidu placing other members of the dynasty on the territory of the Chagatai Khanate was mentioned. With the death ofKaidu, the destruction of the Ogedei dynasty by Duva Khan was dealt. From the death ofDuva Khan until the end of the Isen Buqa period, the relations with the Great Khaganate wereprocessed. In this way, our thesis is ended.Keywords: Mongols, Genghis Khan, Chagatai Khanate, Great Khaganate, Chagatai Dynasty, Ogedei Dynasty, Tolui Dynasty