Tanzimat'tan Cumhuriyete Antalya sancağında imar hareketleri (1839-1923)

Abstract

Bu çalışmada Tanzimat Fermanı'nın ilanından Türkiye Cumhuriyeti'nin kuruluşunakadar geçen sürede Antalya Sancağı'ndaki imar hareketleri incelenmiştir. 1839-1923 yıllarıarasında Antalya Sancağı'nda 23 farklı yapı türünde toplam 135 adet eser inşa edilmiştir. Buyapılardan 31 cami, 7 kilise, 4 okul, 3 han, 1 deniz feneri, 1 depo, 1 fabrika, 1 gümrük binası,1 hamam, 1 telsiz telgraf istasyonu ve 1 adet saat kulesi olmak üzere 52'si günümüzeulaşabilmiştir. 29 okul, 9 cami, 8 telgrafhane, 7 hükümet konağı, 6 kilise, 5 hapishane, 4karakolhane, 3 hastane, 2 gümrük dairesi, 2 karantinahane, 2 köprü, 2 liman dairesi, 1 idaribina, 1 iskele, 1 jandarma dairesi ve 1 medrese olmak üzere 83 yapı ise günümüzeulaşamamıştır. Buradan yola çıkarak yapı türlerini ve sayılarını karşılaştırdığımızdageleneksel yapılarla birlikte Tanzimat mimarlığının getirdiği yeni yapı türlerinin bir aradauygulandığı görülmüştür.İnşa edilen yapıların sayılarına baktığımızda camilerin çoğunlukta olduğugörülmektedir. Camilerde; derinlemesine planlı, kare planlı ve altıgen planlı köşk mescittarzında olmak üzere üç plan tipi görülmektedir. Camilerin bu kadar yoğun inşa edilmişolması Tanzimat'tan bağımsız olarak ihtiyaçlar doğrultusunda geleneksel uygulamalarındevam ettiğini göstermektedir. Sayı bakımından camileri okullar izlemektedir. Ancak inşaedilen okulların büyük kısmı günümüze ulaşamamıştır. Okul inşalarında görülen yoğunlukOsmanlı eğitim sisteminin modernleşme çabalarının sancağa yansıması olarakdeğerlendirilebilir. Cami ve okullardan başka kilise inşalarının da yoğun olduğugörülmektedir. İnşa edilen kiliselerin tümü dikdörtgen planlı ve tek neflidir. Kiliseinşalarındaki artış 1839 Tanzimat Fermanı ve 1856 Islahat Fermanı ile gayrimüslimleretanınan haklarla açıklanabilir.Tanzimat'tan sonra Antalya'da inşa edilen yapıların malzeme ve tekniğinebaktığımızda, yöresel malzemenin kullanıldığı görülmektedir. Yapıların banileri belli değildir.Bu durum inşaların halk tarafından gerçekleştirildiğini göstermektedir. Yapıların süslemeprogramına baktığımızda ise genellikle sade yapılarla karşılaşmaktayız. Özellikle kamuyapılarında herhangi bir süsleme unsuru görülmemektedir. Süslemenin daha çok camilerdeolduğunu söyleyebiliriz. Söz konusu bu süslemeler genellikle klasik dönem unsurlarınıiçermekle birlikte; özellikle kalemişi süslemelerde dönem modasına uygun olarak, vazodançıkan çiçekler, saat, kandil ve perde gibi motiflere yer verilmiştir.Çalışmamızın sınırlarını oluşturan tarihler içerisinde inşa faaliyetlerinin yanı sıraçeşitli onarımlar da yapılmıştır. Ayrıca dikkati çeken bir diğer husus kentte nüfus artışınabağlı olarak yeni mahallelerin kurulmuş olmasıdır.Sonuç olarak, Antalya'nın başkente olan uzaklığı, kentin coğrafi konumu ve yeryüzüşekillerinin oluşturduğu ulaşım zorluğu nedeniyle Tanzimat'ın etkisi Antalya Sancağı'ndasınırlı kalmıştır. Buna bağlı olarak plan, malzeme ve süslemede geleneksel uygulamalardevam etmiştir.Anahtar Kelimeler: Antalya, İmar, İnşa, Onarım, Tanzimat Fermanı.

In this study, the reconstruction movements in the Sanjak of Antalya in the periodfrom the announcement of the Tanzimat Edict to the establishment of the Republic of Turkeywere examined. between 1839 and 1923, a total of 135 works of art were built in 23 differenttypes of buildings in Antalya Decca. Of these buildings, 31 mosques, 7 churches, 4 schools, 3inns, 1 lighthouse, 1 warehouse, 1 factory, 1 customs building, 1 bathhouse, 1 radio telegraphstation and 1 clock tower, 52 of which have survived to the present day. 29 schools, 9mosques, 8 telegraph offices, 7 government houses, 6 churches, 5 prisons, 4 police stations, 3hospitals, 2 customs offices, 2 quarantines, 2 bridges, 2 port offices, 1 administrative building,1 pier, 1 gendarmerie office and 1 madrasa, 83 structures have not reached our days. Based onthis, when we compare the types and numbers of buildings, it dec seen that the new types ofbuildings brought by Tanzimat architecture were applied together with the traditionalbuildings.When we look at the number of structures built, it is seen that mosques are themajority. There are three types of plans in mosques; deeply planned, square planned andhexagonal planned pavilion masjid style. The fact that mosques are built so intensively showsthat traditional practices continue in line with needs regardless of Tanzimat. In terms ofnumber, mosques are followed by schools. However, most of the schools built have notsurvived to the present day. The intensity seen in the school buildings can be considered as areflection of the modernization efforts of the Ottoman education system to the right. Inaddition to mosques and schools, church buildings are also busy. All the churches built have arectangular plan and a single nave. The increase in church buildings can be explained by therights granted to non-Muslims by the Tanzimat Edict of 1839 and the Reform Edict of 1856.When we look at the materials and techniques of the structures built in Antalya afterTanzimat, it can be seen that local material is used. The categories of structures are not clear.This situation shows that the construction was carried out by the public. When we look at thedecoration program of structures, we usually encounter simple structures. In particular, nodecorative elements are visible in public buildings. We can say that the decoration is mostlyin mosques. Although these decorations in question usually contain elements of the classicalperiod; in accordance with the fashion of the period, motifs such as flowers, clocks, oil lampsand curtains coming out of the vase were included, especially in pencil-like decorations.In addition to the construction activities, various repairs were also made within thedates that constitute the boundaries of our study. It is also worth noting that newneighborhoods have been established in the city due to population growth.As a result, the influence of Tanzimat has been limited in the Sanjak of Antalya due tothe distance of Antalya from the capital, the geographical location of the city and thedifficulty of transportation created by the shapes of the earth. Accordingly, traditionalpractices in planning, materials and decoration have continued.Keywords: Antalya, Zoning, Construction, Repair, Tanzimat Edict.