Neoliberal politikalar çerçevesinde Türk medyasının mülkiyet yapısının değişimi

Abstract

Tüm dünyayı etkisi altına alan neoliberal politikalar, 24 Ocak Kararlarıyla Türkiye'deuygulanmaya başlamıştır. Ekonomik, politik, kültürel alanda yaşanan yapısal ve kurumsaldeğişime paralel olarak, medyanın da, görünümü tamamen değişmiştir. Bu süreçte medya hemsermaye birikiminin hem de ideolojilerin yeniden üretiminin aracı olmuştur.1980'lerde, deregülasyon politikaları hız kazanmış, neoliberal uygulamalarla medyanınmülkiyet yapısında yoğunlaşma yaşanmıştır. Medya sektöründeki mülkiyet yapıları sektör dışısermaye grupların bu alana girişiyle değişmiş; farklı sektörlerde faaliyet gösteren holdinglereeklemlenerek büyüyen medya işletmelerinin sayısı giderek artmıştır. Bu dönüşümçerçevesinde, geleneksel medya sahipliği yerini medya dışı sektörlerde faaliyet gösterensermaye gruplarının medya ile bütünleştiği bir mülkiyet yapısına bırakmıştır. Bu süreçte aileişletmeciliği geleneğinden gelen gruplar ya medya sektöründen çekilmişler ya da diğer gruplaraentegre olarak varlıklarını devam ettirmeye çalışmışlardır.Medya alanı dışında faaliyet gösteren holdinglerin medya sektörüne girmesiyletekelleşme süreci, promosyon savaşları, ticari radyo ve televizyonların kurulması, dağıtımda vereklamda yapılan kartel anlaşmalar, medya içeriklerinin magazinleşmesi, gazeteci pratiklerinindeğişimi, emek gücünü kontrolü için yapılan anti sendikal anlaşmalar sektörün tamamlayıcılarıhaline gelmiştir.Bu bağlamda bu araştırmanın amacı, 1980-2002 yılları arasında neoliberal politikalarlaTürk medya sektörünün yaşadığı dönüşümü incelenmektedir. Bu amaçla eleştirel ekonomipolitik yaklaşımın benimsendiği çalışmada, `basın`dan `medya`ya geçişle 1980'lerden itibarendaha fazla görünür hale gelen neoliberal ekonomi politikaları doğrultusunda neoliberal sermayebirikim süreci çerçevesinde incelenmiştir.Eleştirel ekonomi politiğin öncüllerinden hareketle tarihsel nitel analizin kullanıldığı buçalışmada, 1980-2002 yılları arasında medyada faaliyet gösteren holdinglerle ana faaliyetalanları ticari ve sanayi sektörü olması yanında ayrıca medya sektörüne yatırım yapan sermayegruplarından: Doğan Grubu, Asil Nadir Grubu, Çukurova Grubu, Doğuş Grubu, Medya Grubu(Dinç Bilgin), Uzan Grubu, Merkez Grubu (Turgay Ciner), Avrupa ve Amerika Holding Grubu(Erol Aksoy), İhlas Grubu, Korkmaz Yiğit Holding, Nergiz Holding (Olay Medya Grubu),Çavuşoğlu- Kozanoğlu Grubu ve diğer gruplar incelenmiştir. Bu grupların 1980-2002döneminde medya sektöründeki faaliyetleri, pazar payları, diğer sektörel yatırımlarla ilişkileri,ekonomik, siyasal ve toplumsal yapılanmaları ayrıntılı bir şekilde ortaya konulmuştur.Araştırma kapsamında incelenen 1980'li yıllar ve sonrasında yaşanan neoliberalpolitikalar çerçevesinde tüm dünyada olduğu gibi Türkiye'de de siyasal, ekonomik, kültürelalanda değişimler yaşanmıştır. Neoliberalizm, ekonomide kamu yararı ve kamu hizmetianlayışını değiştirmiştir. 1970'lerde hız kazanan basının holdingleşmesi süreci, 1980'lerdeholdinglerin medyalaşması sürecine doğru evrilmiş ve bu bağlamda basın medyayadönüşürken; yatay, dikey ve çapraz tekelleşmeyle medya mülkiyeti medya dışındaki sermayegruplarının kontrolüne geçmiştir.Bulgulara göre, özellikle 1980 ve sonrasında Türk medyası Küresel kapitaliminekonomi politik koşullara göre şekillenmiştir. Bu süreçte pazar ekonomisine entegre olmayaçalışan medyada sermayenin kompozisyonu da değişmiştir. Araştırma kapsamındaki medyaholdingleri, medya aracılığıyla siyasal areneda söz sahibi olmuşlar, kamu ihalelerinden payalmışlar ve egemen ideolojilerinin çıkarları doğrultusunda içerikler üreterek medyayı,profesyonel işletmecilik anlayışıyla mal/hizmet üreten, yatırım yapan ve pazar koşullarınauymaya çalışan kapitalist işletmelere dönüşmüşlerdir. Bu süreçte medyanın sermaye yapısınındeğişimi altarnatif medya olanaklarını azalttığı gibi, medyadaki çalışma ilişkilerinin de yapısınıtamamen değiştirmiştir.Anahtar Kelimeler: Medya, Mülkiyet, Holdingleşme, Medya Grupları.

Neoliberal policies, which influenced the whole world, started to be implemented inTurkey with the January 24 Decisions. In parallel with the structural and institutional change inthe economic, political and cultural fields, the appearance of the media has completely changed.In this process, the media has been a tool for both capital accumulation and the reproduction ofideologiesIn the 1980s, deregulation policies gained momentum, and the media ownershipstructure of the media became concentrated with neoliberal practices. Ownership structures inthe media sector have changed with the entry of non-sector capital groups into this field; Thenumber of media businesses that have grown by joining the holdings operating in differentsectors has gradually increased. Within the framework of this transformation, traditional mediaownership has been replaced by an ownership structure in which capital groups operating innon-media sectors are integrated with the media. In this process, groups coming from the familybusiness tradition either withdrew from the media sector or tried to continue their existence byintegrating with other groups.With the entry of non-media holdings the media sector into the media sector, the processof monopolization, promotion wars, the establishment of commercial radio and television,cartel agreements in distribution and advertising, the tabloidization of media content, the changeof journalist practices, the anti-union agreements the control of the labor force have become thesupplementary of the sector.In this context, the aim of this research is to examine the transformation of the Turkishmedia sector with neoliberal policies between 1980-2002. For this purpose, in this study, inwhich a critical political economy approach is adopted, it has been examined within theframework of the neoliberal capital accumulation process in line with the neoliberal economicpolicies that have become more visible since the 1980s with the transition from `press` to`media`.In this study, in which historical qualitative analysis is used based on critical politicaleconomy approach, between 1980 and 2002 the holdings operating in the media sektor, themain fields of activity are the commercial and industrial sectors,and the capital groups investingin the media sector: Doğan Group, Asil Nadir Group, Çukurova Group, Doğuş. Group, Media Group (Dinç Bilgin), Uzan Group, Central Group (Turgay Ciner), Europe and America HoldingGroup (Erol Aksoy), İhlas Group, Korkmaz Yiğit Holding, Nergiz Holding (Olay MediaGroup), Çavuşoğlu-Kozanoğlu Group and other groups were examined. The activities of thesegroups in the media sector, their market shares, their relations with other sectoral investments,and their economic, political and social structuring in the 1980-2002 period are presented indetail.Within the framework of the neoliberal policies experienced in the 1980s and after,which were examined within the scope of the research, there have been changes in the political,economic and cultural fields in Turkey as well as in the whole world. Neoliberalism haschanged the understanding of public interest and public service in the economy. The process ofconglomeration of the press, which gained momentum in the 1970s, evolved into the processof mediaization of the holdings in the 1980s, and in this context, while the press turned into themedia; With horizontal, vertical and cross monopolization, media ownership passed to thecontrol of non-media capital groups.According to the findings, especially in 1980 and after, Turkish media was shapedaccording to the political economy conditions of global capital. In this process, the compositionof capital in the media, which tries to integrate into the market economy, has also changed. Themedia conglomerates within the scope of the research have had a say in the political arenathrough the media, have taken a share in public tenders, and by producing content in line withthe interests of their dominant ideologies, they have transformed the media into capitalistenterprises that produce goods/services, invest and try to adapt to market conditions with aprofessional management approach. In this process, the change in the capital structure of themedia didn't allow the alternative media opportunities, but also completely changed thestructure of the labour relations in the media.Keywords: Media, Ownership, Conglomeration, Media Groups.