Büyük Selçuklu Devleti zamanında Şâfiîler ve şâfiîlik

Abstract

Selçuk Bey komutasındaki Selçuklu ailesi Cend'e vardıklarında İslam dini ile tanıştılar. Bu tanışma onların da kısa bir süre içerisinde İslamiyet'i kabul etmelerine vesile oldu. İlk yerleştikleri bölgenin baskın şekilde Hanefîlerden oluşmasından dolayı Hanefîliği benimsediler. Zamanla Horasan ve Maverünnehir bölgelerinde uyguladıkları siyasi politikalar sayesinde de güçlü bir devlet haline geldiler. Şüphesiz Sünnî İslam dünyasının siyasi koruyuculuğunu üstlenmiş olmaları da onları güçlü kılan bir etkendi. Şâfiîler, Büyük Selçuklunun önemli merkezlerinde olmak üzere devlet sınırları içerisinde kalabalık bir nüfusa sahiptiler. Nitekim Şâfiîler, devletin siyasi ve idari alanında vezirlik, kadılık, elçilik gibi önemli görevlerde bulundular. Selçuklu Sultanları Alparslan ve Melikşah'ın vezirliklerini yapan Nizâmülmülk de Şâfiî mezhebindendi. Nizâmülmülk, Nizamiye Medreselerini inşa ettirerek burada Şâfiî âlimlerin müderrislik yapmasını sağladı. 11. yüzyılda Bağdat, Horasan ve Maveraünnehir bölgelerinde yoğun bir şekilde mezhepsel çatışmalar yaşanmaktaydı. Bu çatışmalar içerisinde Şâfiîler de yer alıyorlardı. Şâfiîler, Hanbelîlerler ve itikadî ekollerle çoğu zaman fiili çatışma yaşarlarken Hanefîlerle ise daha çok zihinsel bir çatışma halindeydiler. Büyük Selçuklu Devleti, fıkhî mezheplerin hem kendi aralarında hem itikadî ekollerle olan bu kavgalarında herhangi bir tarafın yanında durmamaya özen gösterdiler. Ancak olaylar devlet için tehlike arz edebilecek boyuta geldiği vakitlerde müdahaleden kaçınmadılar. Tuğrul Bey döneminde Şâfiî âlimlerin de Eş'arîlerle beraber baskı görmeleri olayı dışında Selçuklu sultanlarının Şâfiîlere yaklaşımı hep pozitif yöndeydi. Şâfiî fakihler, Büyük Selçuklu döneminde Sünnî İslam dünyası için büyük bir tehlike arz eden Batınîlik gibi pek çok bidatçı düşüncenin karşısında durdular.

When the Seldjuk clan under the command of the Seldjuk Bey reached the region of Cend, they became acquainted with the religion of Islam. This familiarisation soon led to their conversion to Islam. Since the Hanafi school was dominant in the region where they first settled they accepted Hanafite teaching. Thanks to the political measures that they employed in Chorasan and Transoxania they managed to found a powerful state. Their role as protectors of Sunnite Islam strengthened them even further. The Shafiites constituted a sizeable group within the boundaries of the state, in particular in the important centres of the Great Seldjuks. Indeed, the Shafiites held important positions in the political and administrative fields, serving as wasirs, kadis and envoys. Nizamulmulk who was wazir under the Seldjuk sultans Alparslan and Melikshah belonged to the Shafi school. By building the Nizamiye madrasas he made sure that the Shafii sages acted as teachers. In the eleventh century there were frequent clashes between the schools in the regons of Baghdad, Chorasan and Transoxania in which the Shafiites participated. Whereas the Shafiites and the Hanbalites often experienced physical tensions, the Hanafites focused rather on mental strife. The state of the Great Seldjuks took care not to take sides in these fights between the law schools and in the religious schools. However, it was inevitable that they interfered when the strife threatened political stability. Apart from pressure exerted against Shafiiite sages together with the Ashariites in the period of Tughrul Bey the attitude of the Seldjuk sultans towards the Shafiites was always positive. Shafiite legalists were opposed to many unwarranted innovations such as esotericism that posed a threat to the state.