Kilisli Osmân b. Abdullâh Uryânî'nin kelâmî görüşleri

Abstract

Kelâm düşünce tarihinde Mâtürîdî kelâmı ile ilgili birçok müstakil eser yazıldığı gibi birçok şerh ve haşiye çalışması da yapılmıştır. Her çağda kendisine yer bulan Mâtürîdi geleneği için bu geleneğe gönül vermiş, zaman ayırmış, eserler ortaya koymuş her kişinin değerli olduğunu düşünmekteyiz. Bu düşünce bizi Osmanlı döneminde yaşamış, sıkı bir şekilde Hanefî ve Mâtürîdi savunucusu olan Kilisli Uryânî Osman Efendi'nin kelamî görüşlerini ortaya çıkarmada karşılık buldu. Bu bağlamda onun özellikle Hayru'l-kalâid fî şerhi cevâhiri'l-akâid eseri esas alınmıştır.Bu araştırma ve incelemenin amacı, Kilis 7 Aralık Üniversitesi bünyesinde çalışmayı yürütmemizden dolayı Kilisli Uryânî Osman Efendi'nin kelamî görüşlerini gün yüzüne çıkarmak, böylece unutulmaya yüz tutmuş ilmî şahsiyetleri akademik camiada tanıttırmak ve onu kazandırmaktır.Bu tez çalışmasında araştırma yöntemi olarak döküman inceleme yöntemi kullanılmıştır. Nitekim evvela Hayru'l-kalâid fî şerhi cevâhiri'l-akâid eserinin Uryânî'ye ait olduğu tespit edilmiş, sonrasında bu eser baştan sona okunmuş, gerekli veriler fiş olarak tutulmuştur. Nihayetinde de bu fişler ilmî disiplin içerisinde bir araya getirilmiş, kompoze edilmiş, buna bağlı olarak sentez ve analizlerde bulunulmuş, birtakım değerlendirmeler ve tespitler yapılmıştır.Çalışmamız giriş ve iki ana bölümden oluşmaktadır. Çalışmamızın giriş bölümünde araştırmamızın konusu, amacı ve önemi, yöntemi hakkında bilgilere yer verilmektedir. Birinci ana bölümünde Uryânî'nin hayatı, ilmi kişiliği, yaşadığı ortamın siyasî, ekonomik, kültürel durumu ve eserleri üzerinde durulmaktadır. İkinci ana bölümde ise Uryânî Efendi'nin kelamî görüşleri ilâhiyat, nübüvvât, sem'iyyât, el-esmâ ve'l-ahkâm (iman bahisleri) ve imâmet olarak beş temel başlıktan oluşmaktadır. Sonuç bölümünde ise Uryânî'nin kelâmî görüşlerine dair tespitler ortaya konulmuş ve ulaşılan sonuçlara binaen birtakım değerlendirmeler yapılmıştır. Anahtar Sözcükler:Uryânî Osman Efendi, Kelâm, Hayru'l-kalâid.

In the history of kalam thought, many independent Works have been written about Maturidi theology, as well as many commentary and annotation studies. For the Mâturîdi tradition, which has found a place for it self in everyage, we think that every person who has set his heart on this tradition, spared time and produced works is valuable. This idea found a response in revealing the theological views of Kilisli Uryanî Osman Efendi, who lived in the Ottoman period and was a strong advocate of Hanafi and Maturidi. In this context, his work especially Hayru'l-kalâid fî commentary cevahi'l-akaid was taken as a basis.The purpose of this research and examination is to bring to light the theological views of Uryani Osman Efendi from Kilis, as we carry out the study within the body of Kilis 7 Aralik University, and thus to introduce and gain knowledge of the forgotten scientific figures in the academic community and togain him. In this thesis study, document review method was used as a research method. As a matter of fact, first of all, it was determined that the work Hayru'l-kalâid fî commentary cevahi'l-akaid belongs to Uryânî, then this work was read from beginning to end, and the necessary data were kept as a receipt. Finally, these slips were brought together in a scientific discipline, they were composed, and accordingly, synthesis and analysis were made, and some evaluations and determinations were made. Our study consists of an introduction and two main parts. In the introduction part of our study, information about the subject, purpose, importance and method of our research is given. In the first main part, the life of Uryani, his scientific personality, the political, economic and cultural situation of the environment he lived in and his Works are emphasized. In the second main part, the theological views of Uryani Efendi consist of five main titles as theology, nubuwwat, sem'iyyat, al-esmave'l-ahkam (bets of faith) andimamate. In the conclusion part, the determinations about the theological views of Uryani have been revealed and some evaluations have been made based on the results.Keywords: Uryani Osman Efendi, Kalam, Hayru'l-kalaid.