Türkiye'de bebek ölümlerini etkileyen faktörler: Sayma veri modelleri ile karşılaştırmalı bir analiz

Abstract

Bebek ölümlülüğü, kalkınmanın en önemli göstergelerinden biridir.Bebek ölümleri, ülkelerde bölgesel kalkınma ile birlikte değişim göstermekte vebu değişimin istatistiksel ve ekonometrik olarak ölçülmesi de önem arzetmektedir. Bu bağlamda, bu çalışmanın temel amacı, Hacettepe ÜniversitesiNüfus Etütleri Enstitüsü tarafından hazırlanan, 2013 yılı Türkiye Nüfus veSağlık Araştırması verileri kullanılarak sayma veri regresyon modelleri ileTürkiye geneli, kentsel ve kırsal kesim için 15-49 yaş arasındaki evli kadınlarınbebek ölümlerini etkileyen faktörleri incelemektir. Bu çalışmanın diğer biramacı ise sayma veri regresyon modelleri ile elde edilen sonuçlarınkarşılaştırılarak en iyi analiz yönteminin belirlenmesidir.Bu çalışmada analizlerde kullanılan bağımlı değişken 0-1 yaş arasındakiölen bebek sayılarıdır. Bebek ölümlerini etkileyen açıklayıcı faktörler ise eğitimdüzeyi, varlık endeksi, bölge, yerleşim yeri, annenin ilk doğumdaki yaşı,hanehalkı büyüklüğü, aile planlaması, arzu edilen çocuk sayısı, akrabalıkilişkisi, doğum kontrol yöntemi kullanımı, tamamlanmış gebelik sayısı, toplamölü doğum, kadının gazete okuma sıklığı, annenin çalışma durumu, evliliksüresi, evlilik ile ilk doğum arasında geçen süre ve erkeğin çalıştığı sektördür.Bebek ölümlerinin sayma değişken olarak ifade edildiği bu çalışmada aşırıyayılımın varlığı test edilmiş ve Poisson, Negatif Binom, Sıfır Yığılmalı Poisson,Sıfır Yığılmalı Negatif Binom regresyon modelleri karşılaştırılarak en uygunmodelin Negatif Binom regresyon modeli olduğu ortaya çıkmıştır.Bu çalışmadan elde edilen bulgulara göre, kentsel ve kırsal kesimdebebek ölümleri ile ilgili farklılıklar olması yanında bebek ölümlerini etkileyenen önemli değişkenlerin eğitim düzeyi, ailenin varlık durumu, bölge, yerleşimyeri, hanehalkı büyüklüğü, aile planlaması, arzu edilen çocuk sayısı, akrabalıkilişkisi, doğum kontrol yöntemi kullanımı, tamamlanmış gebelik sayısı vetoplam ölü doğum sayısı olduğu bulgusuna ulaşılmıştır.viiAnahtar Kelimeler: Bebek Ölümlülüğü, Sayma Veri RegresyonModelleri, Türkiye Nüfus ve Sağlık Araştırması.

Infant mortality is one of the most important indicators of development.Infant mortality changes with regional development in countries and it is alsoimportant to measure this change statistically and econometrically. In thiscontext, the main purpose of this study is to examine the factors affecting theinfant deaths of the married women whose ages range from 15 to 49 for all overTurkey, urban and rural regions through use of count data regression modelsthanks to the data of the 2013 Turkey Demographic and Health Surveyprepared by Hacettepe University Institute of Population Studies. Anotherpurpose of this study is to determine the best analysis method by comparing theresults obtained with count data regression models.The dependent variable used in the analyses in this study is the numberof infant deaths the ages of which range from 0 to 1. The explanatory factorsaffecting the infant deaths are education level, family wealth status, region,place of residence, mother's age at first birth, household size, family planning,desired number of children, relationship between the relatives, use of thecontraceptive method, completed pregnancy number, frequency of readingnewspaper of the women, working status of the women, total stillbirth, durationof marriage, time between marriage and first birth, the sector in which the manis working. In this study where infant deaths have been expressed as a countvariable, the existence of the over dispersion has been determined and theNegative Binomial regression model is the most suitable model by comparingthe Poisson, Negative Binomial, Zero-Inflated Poisson and Zero-InflatedNegative Binomial regression models.According to the findings obtained from this study, besides thedifferences in infant death in urban and rural areas, the most importantvariables affecting infant death are education level, family wealth status,regions, place of residence, household size, family planning, desired number ofchildren, relationships of relatives, use of the contraceptive method, completedpregnancy number and total stillbirth. ixKeywords: Infant Mortality, Count Data Regression Models, TurkeyDemographic and Health Survey.