Sağlık işletmelerinde kaynak tüketim muhasebesi modeli

Abstract

20. yüzyıl ile 21. yüzyıl başına kadar olan dönemde tüketici talepleri arz miktarından fazla olduğundan talepler geri planda kalmıştır. O dönemde işletmeler `ne üretirsen üret satarsın` klasik anlayışına sahipti. Bu nedenle Geleneksel Maliyet Yöntemleri (GMY) gerekli ihtiyacı karşılayabiliyordu. Ancak 21. yüzyıl başından günümüze kadar gelişen teknoloji ile bilgisayar ve otomasyona dayalı üretimin fazlalaşması, artan ve sürekli değişen tüketici tercihleri ve küresel ortamda yaşanan yoğun rekabet birçok alanda olduğu gibi üretim süreçlerinde ve maliyet yapılarında kaçınılmaz değişime neden olmuştur. Bu değişim rekabete yeni bir boyut kazandırmış ve rekabetin artık maliyetler üzerinden yaşandığı piyasayı yaratmıştır. Maliyet-rekabet baskısının hissedildiği piyasa koşullarında işletmelerin ihtiyaç duyduğu doğru ve gerçek maliyet verisini üretmeye yardımcı olacak yeni maliyet yöntemleri geliştirilmiştir.Geliştirilen maliyet yöntemleri içerisinde en önemlilerinden birisi Faaliyet Tabanlı Maliyet (FTM) yöntemidir. Uzun süre uygulanan FTM yöntemi zamanla ihtiyaçları karşılamaya yönelik yetersiz ve eksik kalması gerekçesiyle eleştirilmiştir. Günümüzde FTM yönteminin eksikliklerini gidermeye yönelik yeni bir maliyet yöntemi olarak Kaynak Tüketim Muhasebesi (KTM) geliştirilmiştir. KTM, faaliyet odaklı olan FTM yönteminin temel prensipleri ile kaynakları önemseyen Alman Maliyet Muhasebesi (GPK) sisteminin birleşiminden oluşan maliyet yönetim sistemidir. FTM'de maliyetler faaliyetler sonucu oluşurken KTM'de maliyetler kaynaklar tarafından gerçekleşmektedir. KTM'de önce kaynak havuzları oluşturulmaktadır. Sonrasında havuzlarının içerisindeki kaynaklar özelliklerine göre sabit ve orantısal kaynak olarak sınıflandırılmaktadır. Böylece KTM'de ayrıntılı maliyet verisinin üretilmesi için birçok kaynak çeşidi ve dağıtım ölçütü sağlanmaktadır.Öte yandan KTM'de maliyetin hesaplanmasında ve dağıtımında belirlenen teorik ve pratik kapasite kullanılmaktadır. Sabit kaynak maliyetleri teorik kapasiteye göre hesaplanıp pratik kapasiteye göre dağıtılmaktadır. Orantısal kaynak maliyetlerinin hesaplanması ve dağıtılması ise sadece pratik kapasiteye göre yapılmaktadır. KTM yöntemi, hesaplanan ile dağıtılan sabit kaynak maliyeti arasındaki fark ile ortaya çıkan âtıl kapasite maliyetinin hesaplanmasına imkân tanımıştır. Bu, KTM yönteminin önemli ve avantajlı özelliklerinden birisidir. Dolayısıyla ürünler tarafından tüketilmeyen kaynakların maliyeti olarak tanımlanan âtıl kapasite maliyeti, ürünlere dağıtılmamış olur. KTM yönteminin bir diğer önemli özelliği amortisman hesaplamalarında yerine koyma maliyeti yöntemini kullanmasıdır. KTM'de hesaplanan amortisman değerleri, FTM'de tarihi maliyet verileri ile hesaplanan amortisman değerlerine göre daha doğru ve güncel değerleri yansıtmaktadır. Çalışmada bir sağlık işletmesinin 2021 yılının ilk 6 ayına ait maliyet verileri kullanılmıştır. Çalışmanın uygulama bölümünde örnek sağlık işletmesine ilişkin, önce FTM yöntemi kullanılarak FTM modeli, sonra KTM yöntemi kullanılarak KTM modeli oluşturulmuştur. Uygulama sonuçları detaylı olarak yöntemler bazında ve yöntemler arası karşılaştırmalı olarak incelenip yorumlandıktan sonra yöntemler arası farklılıklar ve KTM yönteminin üstün ve zayıf yönleri açıklanmıştır. Ayrıca KTM modelinde hesaplanan âtıl kapasite ve âtıl kapasite maliyetinin neden ve nerede oluştuğu detaylı şekilde belirtilmiştir. İşletmelerde doğru ve güncel maliyet bilgisi karar alma sürecinde etkilidir. Alanında uzman kişilerce doğru maliyet modelinin seçimi ve oluşturulması bu bilginin üretilmesinde büyük önem taşımaktadır.

In the period between the 20th century and the beginning of the 21st century, consumer demands were more than the supply, so the demands remained in the background. At that time, businesses had the classic understanding of `whatever you produce, you sell`. Therefore, Traditional Cost Methods (TCM) could meet the required need. However, from the beginning of the 21st century to the present day, the increase in computer and automation-based production with the developing technology, increasing and constantly changing consumer preferences and intense competition in the global environment have caused inevitable changes in production processes and cost structures, as in many areas. This change has brought a new dimension to competition and created a market where competition is now based on costs. In market conditions where cost-competition pressure is felt, new cost methods have been developed to help produce accurate and real cost data needed by businesses.One of the most important cost methods developed is Activity Based Costing (ABC) method. The ABC method, which has been applied for a long time, has been criticized on the grounds that it is insufficient and incomplete to meet the needs over time. Today, Resource Consumption Accounting (RCA) has been developed as a new cost method to eliminate the deficiencies of the ABC method. RCA is a cost management system that is the combination of the basic principles of the activity-oriented ABC method and the German Cost Accounting (GPK) system, which cares about resources. In ABC, costs are realized as a result of activities, while in RCA, costs are realized by resources. In RCA, resource pools are occured first. Afterwards, the resources in the pools are classified as fixed and proportional resources according to their properties. Thus, many resource types and distribution criteria are provided in RCA to generate detailed cost data.On the other hand, in RCA, the determined theoretical and practical capacity is used in the calculation and distribution of the cost. Fixed resource costs are calculated according to theoretical capacity and distributed according to practical capacity. Calculation and distribution of proportional resource costs is done only according to practical capacity. The RCA method made it possible to calculate the idle capacity cost resulting from the difference between the calculated and the distributed fixed resource cost. This is one of the important and advantageous features of the RCA method. Therefore, the idle capacity cost, which is defined as the cost of resources not consumed by the products, is not allocated to the products. Another important feature of the RCA method is that it uses the replacement cost method in depreciation calculations. The depreciation values calculated in RCA reflect more accurate and up-to-date values than the depreciation values calculated with historical cost data in ABC.In the study, cost data of a health business for the first 6 months of 2021 were used. In the application part of the study, the ABC model was created using the ABC method, and then the RCA model was created using the RCA method for the sample health business. After the application results were analyzed and interpreted in detail on the basis of methods and comparatively between methods, the differences between methods and the advantages and disadvantages of the RCA method were explained. In addition, the reasons for and where the idle capacity and idle capacity cost calculated in the KTM model occur are explained in detail. Accurate and up-to-date cost information is effective in the decision-making process in businesses. The selection and creation of the right cost model by experts has great importance in the production of this information.