Türkiye'de ekolojik ayak izi dinamiklerinin STIRPAT Modeli kapsamında analizi

Abstract

Ülkelerin iktisadi büyümeyi öncelikle hedef olarak belirlemesi beraberindekaynak kullanımını arttırmıştır. Üretim ve tüketim artarken ortaya çıkan atıklar ise çevresorunlarının giderek artmasına neden olmuştur. Ekolojik ayak izi insanlığın doğaüzerindeki talep baskısını ölçmeye yarayan bir ölçüt olarak literatürde yer almaktadır.Dolayısıyla çalışmanın amacı, 1965-2015 tarih aralığında Türkiye'de ekolojik ayakizinin belirleyicilerini, çevre üzerindeki etkileri belirlemek için yaygın olarak tercihedilen STIRPAT modeli kapsamında araştırmaktır. Araştırmada nüfus, gelir seviyesiteknoloji ve enerji tüketimi değişkenlerinin ekolojik ayak izini hangi yönde vebüyüklükle etkilediği tespit edilmeye çalışılmıştır. Nüfus göstergesi olarak, kentselnüfusun toplam nüfus içindeki payı, refah göstergesi olarak kişi başına düşen gelir,teknoloji değişkenini temsilen sanayi sektörünün GSYH içerisindeki payı ve kontroldeğişkeni olarak toplam enerji tüketimi kullanılmıştır. Analiz yöntemi olarakdeğişkenler arasındaki ilişkilerin tespiti için Johansen-Jusellius ve Maki yapısalkırılmalı eşbütünleşme analizleri kullanılmıştır. Daha sonra değişkenler arasındakiilişkiyi ortaya koymak ve esneklik katsayılarının tahmin edilmesi için Dinamik EnKüçük Kareler Yöntemi (D-OLS), Modifiye Edilmiş Sıradan En Küçük KarelerYöntemi (FM-OLS) ve Kanonik Eşbütünleşik Regresyon (CCR) tahmin yöntemlerikullanılmıştır. Elde edilen bulgular, ekonomik büyümenin Türkiye'de ekolojik ayak iziüzerindeki uzun vadeli etkisinin U şeklinde olduğunu göstermektedir. Bu etkinin ilkolarak azalan sonra artan olduğunu, kentleşmenin ekolojik ayak izini arttırdığını,teknolojik gelişmenin ekolojik ayak izi üzerinde olumlu bir etkisi olduğunu ve enerjitüketimi ekolojik ayak izini arttırdığını ortaya koymaktadır.Anahtar Kelimeler: Ekolojik Ayak İzi, Çevre Kirliliği, STIRPAT, D-OLS, FMOLS.

The fact that countries set economic growth primarily as a target has increasedthe use of resources. While production and consumption have increased, the resultingwastes have led to an increase in environmental problems. Ecological footprint isincluded in the literature as a criterion for measuring the demand pressure of humanityon nature. Therefore, the aim of the study is to investigate the determinants of theecological footprint in Turkey between 1965 and 2015 within the scope of theSTIRPAT model, which is widely preferred to determine the effects on theenvironment. In the study, it was tried to determine in which direction and to whatextent the variables of population, income level, technology and energy consumptionaffect the ecological footprint. As the population indicator, the share of the urbanpopulation in the total population, per capita income as the welfare indicator, the shareof the industrial sector in GDP as the technology variable and total energy consumptionas the control variable are used. For the econometric analysis part of the study,Johansen-Jusellius and Maki structural break cointegration analyzes were used todetermine the relationships between the variables. Then, Dynamic OLS (D-OLS), FullyModified OLS (FM-OLS) and Canonical Co-integrated Regression (CCR) estimationmethods were used to reveal the relationship between the variables and to estimate theelasticity coefficients. The findings show that the long-term effect of economic growthon the ecological footprint in Turkey is U-shaped. It reveals that this effect firstdecreases and then increases, urbanization increases the ecological footprint,technological development has a positive effect on the ecological footprint, and energyconsumption increases the ecological footprint.Keywords: Ecological Footprint, Environmental Pollution, STIRPAT, D-OLS, FM-OLS.