Hâricîliğin doğuşuna etki eden iktisadî arka plan

Abstract

Bu çalışmada iktisadî etkenlerin Haricilik hareketinin doğuşuna etkisi araştırılmıştır. Hariciliğin doğuşu ve teşekkül sürecine ilişkin yapılan çalışmalarda siyasî, sosyal, dinî ve kültürel etkenler üzerinde yeterince durulmuş, ancak iktisadi etkenlere ise gerektiği kadar yer verilmemiştir. Tespit edilen bu eksikliği gidermek amacıyla bu konu seçilmiştir.Hâricîlik İslâm öncesi dönemde başlayan ve İslâm sonrasında yaşanan siyasal, sosyal, ekonomik ve kültürel değişim ve dönüşümün bir sonucu olarak ortaya çıkan dinî ve siyasî bir harekettir. Kureyş'in İslâm öncesi dönemde diğer Arap kabileleri ile yaşamış olduğu siyasî ve iktisadî sorunlar, Hz. Peygamber sonrasında da artarak devam etmiştir. Hulefâ-yi Râşidîn döneminde yaşanan siyasi, sosyal, kültürel ve ekonomik değişim ve dönüşüm sonucu Müslümanlar arasında bir takım ihtilafalar yaşanmıştır. Özellikle Hz. Osman'ın son altı yıllık döneminde Basra, Kûfe ve Fustat(Mısır) gibi ordu karargâhlarında ortaya çıkan siyasî ve iktisadî sorunlar, kitlesel tepkileri de beraberinde getirmiştir.Hz. Osman döneminde ortaya çıkan kitlesel isyan hareketi onun katliyle sonuçlandı. Hz. Ali'nin halife seçilmesi sorunları çözmedi. Aksine yeni sorunları da beraberinde getirdi. Bu dönemde yaşanan Cemel ve Sıffin ile tahkim meselesi Hz. Ali'nin ordusunda siyasî ve dinî bir gruplaşmaya neden oldu. Sıffin'de ortaya atılan hakem fikri bu ayrışmanın tek sebebi değildi. Bu ayrışma, Kureyş kabilesi ile diğer Arap kabileleri arasında İslâm öncesi dönemde başlayan ve Hz. Peygamber sonrasında devam eden siyasî ve iktisadî çatışmanın bir sonucuydu. Haricilik mezhebinin doğuşuna zemin hazırlayan sosyo-politik, sosyo-kültürel ve dini etkenlerin, sosya-ekonomik nedenlerle birlikte değerlendirilmesi gerekir. Bu tür bir bütüncül değerlendirme bu alanda yapılacak çalışmalara ışık tutacaktır.Anahtar kelimeler: Hâricîlik, İktisat, Kureyş, Hakem Olayı

In this study, the effect of economic factors on the emergence of Kharijite movement was investigated. Political, social, religious and cultural factors have been sufficiently emphasized in the studies on the birth and formation process of the Kharijite, but the economic factors have not been included as much as necessary. This topic has been chosen in order to make up for this identified shortcoming.Kharijite is a religious and political movement that started in the pre-Islamic period and emerged as a result of the political, social, economic and cultural changes and transformations experienced after Islam. The political and economic problems of the Quraysh tribe with other Arab tribes in the pre-Islamic period, It continued to increase after the Prophet. As a result of the political, social, cultural and economic change and transformation experienced during the period of the four caliphs, some conflicts were experienced among the Muslims. Especially During the last six years of Uthman, the political and economic problems that arose in army headquarters such as Basra, Kufe and Fustat (Egypt), brought along a mass rebellion movement.The mass rebellion movement that emerged during Uthman period resulted in his death. The election of Ali as caliph did not solve the problems. On the contrary, it brought new problems with it. The arbitration issue with Camel and Siffın in this period caused a political and religious grouping in Ali's army.The idea of arbiter brought up in Siffin was not the only reason for this separation. This separation was the result of the political and economic conflict between the Quraysh tribe and other Arab tribes that started in the pre-Islamic period and continued after the Prophet.The socio-political, socio-cultural and religious factors that paved the way for the emergence of the sect of Kharijite should be evaluated together with the socio-economic reasons. Such a holistic evaluation will shed light on the work to be done in this area.Key words: Khiiridjites, Economics, Quraysh, Referee Incident