Ekmeklik buğday türlerinde line × tester yöntemi ile elde edilen F1 döllerinin bazı tarımsal ve kalite özellikleri ile tane çinko ve demir içeriklerinin kalıtımının belirlenmesi

Abstract

Bu araştırma, Line × Tester (Çoklu Dizi) yöntemine göre elde edilen ekmeklik buğday türleri arasındaki melezlerde bazı tarımsal ve kalite özelliklerinin yanı sıra tane çinko (Zn) ve demir (Fe) içeriklerinin kalıtımını incelemek amacıyla 2019-2020 ve 2020-2021 yetiştirme sezonlarında Kahramanmaraş koşullarında yürütülmüştür. Araştırmanın birinci yılındaki melezlemelerde, dört yazlık ekmeklik buğday (Triticum aestivum L.) çeşidi (Dariel, Doğankent-1, Ceyhan-99, Candaş) ana ve iki tespih buğdayı (Triticum spelta L.) genotipi (SP-3 ve SP-16) ise baba olarak kullanılmıştır. Araştırmanın ikinci yılında ise altı adet anaç ve bunlardan elde edilen sekiz adet melez döller tarla koşullarında tesadüf blokları deneme planında dört tekrarlı olarak yetiştirilmiştir. Anaç ve melezlerde bitki boyu, başaklanma süresi, çiçeklenme süresi, tane dolum süresi, üst boğum arası uzunluğu, bayrak yaprak ayası eni, bayrak yaprak ayası uzunluğu, bayrak yaprak ayası alanı, başak uzunluğu, başakta başakçık sayısı, başak sıklığı, başakta tane sayısı, başakta tane ağırlığı, tek bitki biyolojik verimi, tek bitki tane verimi, hasat indeksi, bin tane ağırlığı, tane Fe içeriği, tane Zn içeriği ve tane protein oranı özellikleri incelenmiştir. İncelenen özellikler yönünden anaçların genel uyum yetenekleri, melezlerin özel uyum yetenekleri ile melez azmanlığı değerlerine ek olarak geniş ve dar anlamda kalıtım dereceleri belirlenmiş ve özellikler arası ilişkiler de ortaya konmuştur. Tek bitki biyolojik verimi, tek bitki tane verimi, bin tane ağırlığı, tane Fe içeriği ve tane protein oranında eklemeli olmayan gen etkileri belirlenirken; tane Zn içeriğinin ise eklemeli gen etkisinde olduğu belirlenmiştir. En düşük ortalama melez azmanlığı değeri %-9.38 ile tane Zn içeriğinden elde edilirken, en yüksek ortalama melez azmanlığı değeri %22.91 ile tek bitki tane veriminden elde edilmiştir. Tane Fe içeriği, tane Zn içeriği, tane protein oranı ve tek bitki tane veriminde geniş ve dar anlamda kalıtım dereceleri düşük çıkmıştır. Tek bitki tane verimi ile tane Zn içeriği arasında olumsuz ilişki saptanırken, tane Fe, Zn içerikleri ve tane protein oranı arasında olumlu ilişkiler saptanmıştır.

This research was carried out in Kahramanmaraş conditions in 2019-2020 and 2020-2021 growing seasons in order to examine the heritability of grain zinc (Zn) and iron (Fe) contents as well as some agricultural and quality characteristics in bread wheat hybrids obtained according to the Line × Tester method. In the first year of the study, hybridization was carried out and four spring bread wheat (Triticum aestivum L.) varieties (Dariel, Doğankent-1, Ceyhan-99, Candaş) were used as the line and two spelt (Triticum spelta L.) genotypes (SP-3 and SP-16) were used as the tester. In the second year of the study, six parents and eight hybrid progenies obtained from them were grown in field conditions in a randomized complete block design with four replications. In this study, plant height, days to heading, days to anthesis, grain filling period, length of uppermost internode, flag leaf blade width, flag leaf blade length, flag leaf blade area, spike length, number of spikelet per spike, spike density, grain number per spike, grain weight per spike, single plant biological yield, single plant grain yield, harvest index, thousand grain weight, grain Fe content, grain Zn content and grain protein ratio were investigated. In terms of the examined traits, general combining ability of the parents, specific combining ability of hybrids, heterosis and heterobeltiosis values, broad and narrow sense heritability and the correlations between traits were determined. It was determined that there was non-additive gene effect in biological yield of single plant, grain yield of single plant, thousand grain weight, grain Fe content and grain protein ratio while grain Zn content was controlled by the additive gene effects. The lowest average heterosis value was obtained from grain Zn content with -9.38%, while the highest average heterosis value was obtained from single plant grain yield with 22.91%. The broad and narrow sense heritability were found low in grain Fe, Zn contents, grain protein ratio and single plant grain yield. Negative correlation was found between single plant grain yield and grain Zn content while positive correlations were found among grain Fe, Zn contents and grain protein ratio.