Doğu Akdeniz bölgesi koşullarında farklı yerfıstığı (Arachis hypogaea L.) çeşitlerinin verim ve verim unsurlarına ilişkin genotip x çevre interaksiyonları, kalıtım derecesi tahminleri ve çeşitlerin çevreye uyum yetenekleri üzerinde araştırmalar

Abstract

Doğu Akdeniz Bölgesi ana ürün koşullarında iki yıl (2018 ve 2019) ve üç lokasyonda (Adana, Osmaniye ve Kahramanmaraş) 10 yerfıstığı (Arachis hypogaea L.) çeşidi (Arıoğlu 2003, Batem 5025, Batem Cihangir, Brantley, Flower-22, Halisbey, NC-7, Osmaniye 2005, Sultan ve Wilson) ile tesadüf blokları deneme desenine göre 3 tekerrürlü olarak yürütülen bu çalışmada çiçeklenme gün sayısı, ginofor oluşum gün sayısı, erkencilik indeksi, bitki başına meyve sayısı, bitki başına meyve ağırlığı, 100 tohum ağırlığı, 100 meyve ağırlığı, meyve verimi, iç oranı, birinci kalite meyve oranı, ikinci kalite meyve oranı, yağ oranı, yağ verimi ve protein oranı olmak üzere toplam 14 karakter incelenmiştir.Çalışma sonucunda incelenen tüm özellikler için çeşit-çevre interaksiyonlarının önemli olduğu belirlenmiştir. İki yıllık ortalama sonuçlara göre en yüksek meyve verimi Adana ve Kahramanmaraş lokasyonlarında Halisbey çeşidinden, Osmaniye lokasyonunda ise Sultan çeşidinden alınmıştır. Stabilite analizleri sonucunda Halisbey çeşidinin meyve verimi ve yağ oranı yönünden; NC-7 çeşidinin iç oranı, birinci kalite meyve oranı, protein oranı ve yağ verimi yönünden; Brantley çeşidinin protein oranı yönünden; Osmaniye 2005 çeşidinin ise bitki başına meyve ağırlığı ve meyve verimi yönünden tüm çevre koşullarına iyi uyum gösterdiği belirlenmiştir. GGE biplot analizi sonucunda, bitki başına meyve sayısı özelliği için Wilson ve Flower-22 çeşitlerinin tüm çevrelerde öne çıktığını, meyve verimi bakımından ise Osmaniye 2005 çeşidinin her iki mega çevrede de yer aldığını, yağ oranı özelliği için de dört farklı mega çevre oluştuğu ve Halisbey, Sultan ve Batem Cihangir çeşitlerinin bu çevrelerin üçünde yer aldığı belirlenmiştir. Geniş anlamda kalıtım derecesi, çiçeklenme gün sayısı, meyve verimi ve yağ oranı için orta (%50<h2<%60); ginofor oluşum gün sayısı, protein oranı ve yağ verimi için çok düşük (h2< %50), erkencilik indeksi, bitki başına meyve sayısı ve ağırlığı için nispeten yüksek (%60<h2<%75), 100 tohum ve 100 meyve ağırlığı, iç oranı, birinci kalite ve ikinci kalite meyve oranı için ise çok yüksek (h2>%75) düzeyde hesaplanmıştır. En yüksek meyve verimi Sultan (604.57 kg/da) ve Halisbey (604.37 kg/da) çeşitlerinden, en düşük ise Batem Cihangir (455.78 kg/da) çeşidinden elde edilmiştir. Anahtar kelimeler: Yerfıstığı (Arachis hypogaea L.), genotip-çevre interaksiyonu, stabilite, GGE biplot analizi

In this study, which was carried out in the main crop conditions of the Eastern Mediterranean region for two consecutive years (2018 and 2019) and at three locations (Adana, Osmaniye and Kahramanmaras) with 10 peanut varieties (Arıoglu 2003, Batem 5025, Batem Cihangir, Brantley, Flower-22, Halisbey, NC-7, Osmaniye 2005, Sultan and Wilson) arranged in a randomized complete blocks experimental design with three replications. A total of fourteen characters including flowering days, gynophore formation days, earliness index, pod number per plant, pod weight per plant, hundred seed weight, hundred pod weight, pod yield, shelling percentage, first quality pod percentage, second quality pod percentage, oil content, oil yield and protein ratio were investigated. As a result of the study, it was determined that the genotype-environment interactions are important for all the examined traits. According to the two-year average results, the highest pod yield was obtained from Halisbey variety at Adana and Kahramanmaras locations, and Sultan variety at Osmaniye location. Based on stability analysis, Halisbey variety was found stable for pod yield and oil Percentage, while NC-7 variety was stable for first quality pod percentage, protein ratio and oil yield, where Brantley variety was also stable for protein ratio. It was determined that Osmaniye 2005 variety was well adapted to all environmental conditions in terms of pod weight and pod yield per plant. As a result of the GGE biplot analysis, Wilson and Flower-22 cultivars were superior at all environments for pod number per plant, Osmaniye 2005 cultivar had the highest pod yield at all environments and Halisbey, Sultan and Batem Cihangir cultivar had higher oil content at three of four mega environments. Broad sense heritability was moderate for gynophore formation days (50%<h2<60%) , very low for protein percentage and oil yield (h2< 50%), relatively high for earliness index, pod number and weight per plant (60%<h2<75%), very high for 100 seeds and 100 pod weight, shelling percentage, first quality and second quality pod percentage (h2>75%). The highest pod yield was obtained from Sultan (604.57 kg/da) and Halisbey (604.37 kg/da) cultivars, while the lowest was obtained from Batem Cihangir (455.78 kg/da) cultivar. Key words: Peanut (Arachis hypogaea L.), genotype-environment interactions, stability, GGE biplot analysis