Lübnan/Trablusşam'daki Memlûk Dönemi medreseleri

Abstract

Günümüzde Lübnan sınırları içerisinde bulunan ve geçmişte Tripoli olarak bilinen Trablusşam, eski devirlerden beri farklı kavim ve uygarlıklara ev sahipliği yapmış, 1289'dan itibaren 228 yıl boyunca (1289-1517) Memlûkların hâkimiyetinde kalmıştır. 26 Nisan 1289'da Haçlıların elinden alınan Trablusşam, gerçek anlamda bir şehir kimliğini Memlûk hâkimiyetinde kazanmıştır.Memlûklar tarafından 1289'da alındıktan sonra Sultan Kalavun, Haçlı şehrinin kurulu olduğu el-Mina liman bölgesini tamamen yıktırarak yeni şehri yaklaşık 2 kilometre doğuda bulunan Hacılar Tepesi'nin eteklerine kurdurmuştur. Yeni kurulan kentte iskân çalışmalarının yanı sıra cami, medrese, han, hamam, çeşme gibi yapılarla birlikte şehirleşme çalışmalarına başlanmıştır. 1294 tarihli Mansuri Ulu Camii çevresinde şekillenmeye başlayan şehir, tam anlamıyla iskâna elverişli bir hale gelmiştir. İnşâ edilen eğitim yapılarından olan ve medrese olarak bilinen yapılar bilhassa Ulu Camii çevresinde olmak üzere şehrin her tarafına kurulmaya başlanmıştır. Diğer Memlûk kentlerinden Kahire, Şam, Halep ve Kudüs gibi ilim merkezlerine nazaran daha mütevâzı bir görüntü sergileyen Trablusşam çok sayıda medrese yapısına sahiptir. Yerinde yapılan saha araştırması neticesinde Memlûk dönemine ait olup medrese olarak bilinen on altı yapı incelenmiştir. Üç farklı plan tasarımının görüldüğü Trablusşam medreselerinin hiçbirinde gerek Anadolu gerekse Memlûk coğrafyasındaki diğer kentlerde görülen medreselerde olduğu gibi öğrenci odaları bulunmamakla beraber daha işlevsel yapılar olarak inşâ edilmiştir.Bu çalışmada Trablusşam'da Memlûkler döneminde inşâ edilmiş olup medrese olarak bilinen yapılar ele alınarak, plân ve süsleme açısından çağdaşı olan diğer örneklerle karşılaştırılarak incelenmiştir.

Tripoli (Trablusşam in Turkish) is both the historic and current name of the city which is today situated in Lebanon and which has played host to different tribes and civilisations since the ancient times. It was under the rule of the Mamelukes for 228 years, from 1289 (1289-1517). Tripoli, which was taken from the Crusaders on 26 April 1289, gained its true identity as a city under the rule of the Mamelukes. After being taken by the Mamelukes in 1289, Sultan Qalawun had the el-Mina harbour region, where the city of the Crusaders had been established, completely destroyed and had the new city built on the skirts of Pilgrim Hill, a few miles to the east. Work began on the urbanisation of this area with structures such as mosques, Muslim theological schools, inns, bath houses and fountains, as well as the work on populating the city. The city, which began to take shape around the Mansouri Great Mosque, built in 1294, was transformed into a city which was suitable for inhabiting, in every sense. Among the educational structures which were built, Muslim theological schools (madrasahs) began to be established everywhere across the city and around the Great Mosque in particular. Tripoli, which displayed a more modest appearance when compared to other Mameluke cities and centres of knowledge such as Cairo, Damascus, Aleppo and Jerusalem, houses a large number of Muslim theological school buildings. 16 madrasahs belonging to the Mameluke period were examined during an on-site field study. While unlike the other Muslim theological schools seen in either Anatolia or the other Mameluke geographical areas, there are no student rooms in the schools in Tripoli, they were built as more functional structures. Three different types of plan designs can be seen in these schools. This study takes a look at the madrasahs in Tripoli from the Mameluke period, making comparisons with other examples from the same era, in terms of their plans and decorations.