Manisa Kula ilçesi folkloru üzerinde inceleme çalışmaları

Abstract

ÖZET İlçenin kuruluş tarihi kesin olarak bilinmemektedir. Şehrin ilk sakinleri Lidyalılar, daha sonra Pensler, Büyük İskender, Romalılar, Bizanslılar olduğu ileri sürülsede bunu belgeleyen bir kent yapılaşması tespit edilememiştir. Ancak Germiyanoğlu Beyliği ile birlikte Türk yönetimine giren Kula, Osmanlı döneminde 15. Yüzyıl'da Önemli bir sanayi ve ticaret merkezi olmuştur. Kula ilçesi Manisa iline bağlı olup, merkez ilçeye 128 km. uzaklıktadır. Yüzölçümü 920 km2,dir. Kuzeyinde Demirci ve Selendi, Batısında Salihli, Güneyinde Alaşehir, Doğusunda Eşme ve Uşak ile sınırlandırılmış olan ilçe üçüncü jeolojik zaman sonunda meydana gelen faydalarla beliren volkanik dağlarla kaplıdır. Bu volkanik tepeler Kula platosu üzerinde yaklaşık 50-60 kadar püskürtme merkezleriyle değişik bir görüntü vermektedir. Kula 38-39 kuzey paralelleri ile, 28-29 doğu meridyenleri arasındadır. Bu nedenle ilçe Akdeniz iklimi ile karasal iklim arasında bir geçiş alanı oluşturmaktadır. İlçenin en önemli akarsuyu Gediz nehridir. Ayrıca ilçe de Madeni sular da bulunmaktadır. Kula'ya 13 km uzaklıktaki Acısu, emir Kaplıcaları bunlara en iyi örnektir. İlçenin ekonomik durumu kırsal kesimde tarım ve hayvancılığa dayalıdır. Şehir merkezinde ise 1950 yılından sonra `Kula Mensucat` Dokuma Fabrikası'nın izmir'e taşınmasıyla küçük esnaf ve sanatkarlar ortaya çıkmış, zamanla dokuma, deri, leblebi, ayakkabı ve halı dokumacılığında gelişmeler olmuştur. XXIVKula'daki mimari yapıları kullanımlarına uygun olarak dinsel yapılar ve sivil yapılar olmak üzere iki ayrı biçimde görmemekteyiz. Özellikle 15.yyda yapılmış olan ve günümüze kadar özettiğini koruyan Kurşunlu Camii, Çarşı Camii ile Süleyman Şah Türbesi, Tabduk Emre ve Yunus Emre Türbesi dinsel yapılara en iyi örneklerdir. Kula tarihi evleri bugün sit alanı içerisine alınmıştır. Bu evler hiçbir başa çağın etkisini taşımadan, Türk hayatının tüm özelliklerini, geleneksel mimarinin en yerleşmiş biçimlerini bozulmadan günümüze kadar getirmişlerdir. Kula, Türk evi olgusu içinde ayrı bir yeri olan Hayattı ve Eyvanlı evlerin yoğun olduğu, kentsel yapı açısından sanayi öncesi Anadolu Türk kenti özelliklerini hala büyük ölçüde taşıyan bir küçük Anadolu kentidir. Dinsel yapıların bir merkezde yoğunlaşmayıp,, kentin toplumsal birimleri olan mahallelerde yer alması, çıkmaz sokaklar oluşturan farklılaşmamış kentsel ulaşım şebekesine sahip olması, Kula'nın ve benzeri Anadolu kentlerinin ortak özellikleridir. Sivil yapılar içerisinde ise Han, Hamam, Ev, Çeşme ve Köprü gibi anıt yapıları sayabiliriz, ilçe sivil mimarlık örnekleri ve konut mimarisinin en ilginç, en yaygın ve en yaşayan örnekleriyle dikkati çekmektedir. Özellikle, Beyoğlu, Hacı recepler, Göldeliler, Beyazoğlu evleri bunların en iyi örnekleridir. Gelenek göreneklerine bağlı bir ilçedir. Düğün törenleri üç gün sürer. Kız istemeye giden erkek ailesine `dünürcü` denir. Sözde ve nişanda gelin kıza hediyeler alınır. Kula'nın gelin övme manileri ile seymen manileri dikkat çekicidir. Kula'da eğlenti olarak Hıdırellez yapılır. Mayıs ayının altısında nişanlı ve sözlü kızlar erkek ailesi tarafından pikniğe götürülür. XXVRamazan'da iftar ve sahur yemekleri bir arada yenir. Bayramlarda büyükler ziyaret edilir. Efe, Batı Anadolu'da yaşamış ve yiğitlik gösterenlere denir. Zeybek ve kızanların başıdır. Efelerin kurtuluş savaşma katkıları büyüktür. Kula'nm en tanınmış efesi Yabaayak'tır. Efe, zeybek ve kızanlar giyim tarzlarıyla birbirlerinden ayrılırlar. Oyunları da farklılıklar gösterir. Efe'nin oynadığı oyunlar ağır zeybektir. Kızan'lannki ise kıvrak zeybektir. Kula'da halk edebiyatı da oldukça zengindir. Atasözleri, deyimler, ninniler, tekerlemeler, bilmeceler, masallar, hikayeler çokçadır. Kula'da besinlerin kışa hazırlanmasına önem verilir. Zengin bir yemek kültürü vardır, düğünlerin baş yemeği keşkek ve su böreğidir. El sanatlarının ve zeneatlarının unutulmayan başladığı günümüzde, Kula'da bu sanatlar zor şartlarda varlıklarını korumaya çalışmaktadırlar. İlçede semercilik, keçecilik, bakırcılık, saraçlık, demircilik, ayakkabıcılık, yorgancılık, dokumacılık, leblebicilik, helvacılık yapılmaktadır, özellikle Kula Halitan dünyaca ünlüdür. Kula yöresi halk oyunlanna `zeybek` denir. Ağır zeybekler (erkek zeybekleri) davul-zuma veya klarnet eşleğinde oynanır. Erkek zeybek oyunlarından en çok bilineni Harmandandır. Kadın oyunlan daha kıvraktır ve bağlama, dabruka, tef eşliğinde oynanır. Davul-zuma açık mekanların enstrümanıdır. XXVIKula Folklorunda Yaren'fik geleneği önemli bir yere sahiptir, örf ve adetlere göre delikanlıların bir bağın etrafında toplanmasından ibarettir. Düğünler, yarenler tarafından toplanmasından mahalli türkü ve sazların katılımıyla yapılır. Düğünler de misafirlere sigara, kahve, su dağıtmak, teşrifatçılık yarenler tarafından yapılır. Yarenlerin reisine `Yarenbaşı`, `çavusbaşf, `Damarbaşı` denir. Türkiye'nin değişik yerlerinde, değişik adlar alırlar. Yarenler türkülere başlamadan önce bir veya iki mani okurlar. Daha sonra merhabaVla türkülere başlar, etvedayla bitirirler. Efeler başlarına her tarafı oyalarla kaplı fes giyerler. Gövde de işlik ve onun üzerine çizgili gömlek, gömleğin üstünde cepken ve camedan diğer adıyla, kartal kanadı giyilir. Kışın soğuktan korunmak için karadan, onun üstüne de pottur giyilir. Belde kuşak, silahlık, peşkir, tütünlük, piştov vardır. Ayakta genellikle körüklü çizme kullanılır. Kadınların içlerinde bürüncük iç gömlek, onun üstünde delme, delmenin üzerinde de yörede çendekli denen üçetek vardır. Ayak da şalvar bulunur. Öne önlük, kaya arkalık, bunların üzerine de kolon ve kemer bağlanır. Kadınlann üst giyimi cepken'le tamamlanır. Başta incili veya paralı denen fes vardır. Onun üzerine gelin alı bağlanır. Gelinler kına gecelerinde `Istafa` denen sim işli elbiseyi giyerler. XXVII

SUMMARY It is not known when the city was developed. It is believed to be Lydia, then Persians, Alexandra the Great Romans, and Byzantine as the first residences. However, there is no concrete evidence to support this belief. During the 15th Century, when it was under the rule of the Ottomans, the city was the centre of trade industry. The district of Kula is the province of Manisa and is 128 km away from the central district On the North of Kuta, Demirci and Selendi are located on the west Salihli, on the south Alaşehir and on the east is Et/ne and Ufak. Kula is also covered with volcanic mountains. Kula is situated in between 38-39 North parallel and 28-29 East latitude. Therefore the district has Mediterranean climate. The most important river in Kula is Gediz. There is also mineral water found in the district, such as Emir springs that is 13 km away from Kula. Economic situation of Kula is based on agriculture. After the move of `Kula Mensucat` factory to Izmir during 1950's, small businesses and craftsmen started to come to surface. There has been development in the areas of feather, textile, shoes and carpets. Two types of architecture are known in Kula, these are religious and civilian. Some of the religious buildings are Kurtunlu Mosque that was originally built in the 15th Century, Çarşı Mosque Süleyman Şah Tomb, Tabaluk Emre and Yunus Emre Tomb. XXVIUThe historical houses in Kula are under strict surveillance. These buildings are the evidence of how Turkish people lived and about their traditional architecture. Kula, preserving the Turkish house aspect with Hayatli and Eyvanli style houses, pre-economical lifestyle, is one of the smallest cities in Anatolia. One of the common aspects of Kula and similar Anatolian cities is, all the religious buildings are located in publicly populated streets instead of the central district Among civilian buildings, it is possible to see Inns, baths, houses, fountains and bridges. Some of the most interesting buildings are Beyoğlu, Haa Recepler, Geldeliter, Beyazoğlu. Kula is a very devoted city to its traditions. Wedding ceremonies usually last for 3 three days. Bride-to-be will receive presents during the engagement `Hıdırellez` is a celebration that gets celebrated in Kula. The girls who are engaged or `spoken for` get taken to a picnic by the mates' famüy on the 6th of May. Dinner and the meal that are eaten before dawn during Ramazan Festival are eaten together. The eldest people get visited first, during the festivals. The people who lived in the Western Anatolian and who fought against enemy during the war for freedom are called EFE. They are the chiefs of Zeybek and Kızan. Efe, Zeybek and Kızan differ from each other in the style of clothing. Their dances are different from each other Dances by the Efes are called slow Zeybek and those by Kizans called lively Zeybek. XXIXFolk literature m Kula is also very rich. Proverbs, idioms, lullabies, rigmarole, riddles, fairy tales, stories are very much. In Kula, it is very important to prepare the foods for winter. There is a rich cuisine culture. The chief meals at the weddings are Keşkek and Su Böreği. In our day when the handicrafts tend to be forgotten, these crafts strive to maintain their existence under difficult conditions in Kula. In this district, packsaddle making, felt making, copper-plating, saddler making, ironmonging, shoe making, quilt making, textile industry, roasted chickpea making, hafvab- making prevail. Especially the Kula carpets are very famous worldwide. The folk dances of Kula are called `Zeybek`. Slow Zeybeks (men's zeybek) are done in the accompaniment with a drum and shrill pipe or a clarinet The most famous one of the men's zeybek dances is Harmandalı. The women's dances are more lively and done in accompany with bağlama, earthenware kettledrum and tambourine. Drum and shrill pipe are the instruments of outdoors. In the Kula Folklore, the tradition of Yarenlik (friendly chat) holds an important place. The boys are gathered around a tie according to the customs and traditions. The wedding ceremonies are done by the Yarens with the participation of local folk songs and musical instruments. At the wedding ceremonies, these Yarens who are master of ceremonies offer the guests cigarette, coffee, and water. The chief of Yarens is called `Yarenbaşı` and sergeant called `Damarbaşı`. The same takes different names in different places of Turkey. XXXThe Yarens, before they begin to sing the folk songs, perform one or two manias. Then they begin to sing folk songs with `Merhaba^Hello`) and finish with `Elveda` (Farewell) The Efes wear fez on their head, covered with embroideries all around. They wear on their body `İşlik` and a stripped shirt on it, ami a Cepken and Camedan, in other word, Kartal Kanadı on such shirt. In winter, in order to be protected against cold, Karadon and a Potur on H are worn. On their waist, there are a belt, gun holder, napkin, tobacco holder, Pittov. They usually wear on their feet Körüklü Çizme (a kind of boot) The ladies wear on their body a Börüncük, inner shirt, and a Delme on it and Üçetek on Delme, which is called `Cendekfi` in that region. They wear baggy trousers. They also wear an apron in their front and an Arkatrk in their back, and a Kolon and Belt are tied on them. The top clothing of the ladies is completed with a Cepken (a kind of waistcoat). They wear a fez on their head, which is called incili` or `Paralı`. A Gelin Alı is tied on it. The brides wear in their Kına Nights (Henna Ceremony) the dress called `Istafa`, which is embroidered with silver. XXXI