Osmanlı İmparatorluğu Döneminde İstanbul`da eğlence hayatı

Abstract

Osmanlı dönemi eğlence hayatında genel merkezlere bakıldığında Bursa, Edirne, İstanbul şehirleri karşımıza çıkmaktadır. Eğlence hayatındaki tarihsel sürecin II. Mehmet'in İstanbul'u fethetmesiyle geliştiği görülmektedir. Ama 1591 yılı İstanbul eğlence hayatı için bir tarih başlangıcı gibidir. 1591 yılından sonra eğlence hayatı genişlemiş, yayılmış, türlü oyunlar yaratılmış ve şenlikler düzenlenmiştir. Kol takımları Osmanlı devri eğlence hayatının yapı taşlanndandır. Eski devirde eğlence hayatının hangi dalı olursa olsun insanlar kol denilen teşkilatlara bağlı olarak mesleklerini icra etmektedirler. Osmanlı İmparatorluğu devrinin eğlence hayatında kol takımları çok iyi örgütlenerek sarayın içinde de yer alarak etkin bir şekilde gösterilerini sürdürmüşlerdir. Osmanlı devri eğlencelerinde dramatik sanatlar önemli bir yer tutmaktadır. Bu sanatlardan biri olan kukla çok eski çağlardan beri bilinmektedir. Hatta XIV. yy. 'dan beri oynatıldiğı görülmüştür. Karagöz saray tarafindan ilgi görmüş ve desteklenmiş bir dramatik sanattır. XVII. yy. 'dan itibaren kesin biçimini alan Karagöz, halkın en sevdiği eğlence türlerinden biri olmuştur. Tek sanatçının yeteneğine bağlıdır. Mukaddime, muhavere, fasıl, bitiş gibi bölümleri bulunmaktadır. Çeşitli karakterleri vardır. Ortaoyunu, Karagöze karşın canlı oyuncularla icra edilen bir sanattır. Osmanlı devrinin en belli başlı geleneksel tiyatrosudur. Karagöz'ün perdeden yere inmiş bir türüdür. XV. yy. 'dan itibaren gelişmeye başlamış ve dramatik karakterini XIX. yy. 'da kazanmıştır. En önemli karakterleri Kavuklu ile Pişekar'dır. Tuluat tiyatrosu toplulukları da Ortaoyunlanna benzeyen temsiller vermektedirler. Meddah ve mukallitler de taklit yaparak hikaye anlatan sanatçılardır. Perdesi, dekoru, kostümü bir sanatkarda toplanmış dramatik sanattır.Dans santiarından dinsel danslar Mevleviler, Rufailer ve Kalenderi dervişleri tarafından daha ciddi olarak icra edilen danslardır. Erotik danslar arasında ise köçekler, çengiler ve tavşanlar önemlidir. Köçekler kadın kılığında dans eden erkeklerden oluşmaktadır. Çengiler de profesyonelce dans eden kadınlardır. Bu danslar Anadolu'daki geleneksel yapılarından uzaklaşarak sevinci şehvete, neşeyi tahrike dönüştüren bir tavırla oyunlarını sergilemişlerdir. Hüner gösterilen dansların içinde bulunan kasebazlar, çini tabaklarla; paçilebazlar takma bacaklarla; çeganebazlar, büyük tahta zillerle; çarparazenler de çarpare ile hüner gösteren dansçılardır. Soytarılık yapılan danslarda curcunabazlar, pusatçılar, tulumcular bulunmaktadır. Osmanlı devri eğlence hayatında dans ile güldürü birbirine sarmaş dolaş olduğu için önemlidir. Savaş gösterimleri özellikle şenliklerde icra edilmektedir. Bunlar kara ve deniz savaşları olarak karşımıza çıkarlar. Gerçek tiyatro gösterimleridir. Sirk sanatlarında canbazlar önemli bir yer tutmaktadır. Canbazlann yanı sıra zorbazlar da bedeni ile her türlü zorluğa meydan okuyan hüner gösterenlerdendir. Çemberbazlar ve şemşirbazlar da ilginç gösterilerini sergilemektedirler. Hokkabazlar, seyirlik oyunların içinde en ilginç olanlarıdır. Yanlarındaki soytarı kılıklı yamakların görevi gülünçlüklerle seyircinin ilgisini -dağıtmaktır. Tasbazlar da kıyafetlerin içinden içi yemek dolu kaplar çıkaran sirk sanatçılanndandır. Hayvanlarla yapılan sirk gösterilerinde de eğitilmiş hayvanlar kullanılmaktadır. Özellikle şenliklerde at, kedi, köpek, eşek, aslan, zürafa gibi hayvanlara yer verilmiştir. Osmanlı devri eğlence hayatında icra edilen sanatların tümü saraylarda özellikle şenliklerde, konaklarda, mesire yerlerinde, kahvehanelerde ve meyhanelerde görülmektedir. IX

Bursa, Edime and Istanbul are the cities at the heart of the life of entertainment in the Otoman Period. It is seen that the historical process of entertainment life advences with the conquest of Istanbul by Mehmet II. But especially the date 1591 seems to be the onset of entertainment in Istanbul. From 1591 onwards, entertainment life has broadened and extended itself with the creations of various plays and festival organizations. Branch Teams are the building stones of Ottoman Period entertainment. In the old times people used to perform their occupations named branches, regardless of whatever entertainment branch they belong. Branch Teams, very well organized in the Ottoman Period, actively continued their performances taking place in the Palace. Theatrical Arts hold an important place in Ottoman Period Entertainment. Puppet-show, being one of these arts, is know since very old ages. Puppets were seen to be played since to be played since the 14th century. Karagöz is a theatrical art honoured and supparted by the Palace. Karagöz, which took its definite form by the 17th century, has come to be one of the most popular entertainment pattern. It depends on the skill of only one artist. Its consists of sections: the prologue, the dialogue, the episode and the end. It has many characters. Ortaoyunu is a teatrical genre, but performed by live artists as opposed to Karagöz. It is the main traditional theatre of the Ottoman Period. It began its development in the 15th century and found its theatrical character in the 19th century.The main carakters are Kavuklu and Pişekar. Improvisatorial theatre groups perform similar plays to Ortaoyunu. Public storytellers and mimics are the artists who narrate their stories by mimicking. Ortaoyunu is an art in which the acts, sets and the costume are the responsbility of one artist. Religious dances are those which are performed in a dignified manner by Mevlevi, Rufai and Kalenderi derviches. Köçeks, çengis and tavşans are worth counting among erotic dances. Köçeks are the youth who dance in women's garb. Gypsies are the professional dancing women. These dancers, very distant from their traditional structures in the Anatolia, has such performance that turns joy into lust and gaiety into incitement. Among the stunt dances, kasebazes are the dancers who perform with porcelain decorated plates, paçilebazes are those with fake legs, çeganebazes are those with big wooden cymbals and çarparezens are the dances who perform their stunts with çarparas. Clowning dances consist of curcunabazes, pusatçıs and tulumcus. These are important in the sense that dance and comedy embraces each other in the Ottoman Period entertainment. War dances are performed particularly in the festivals. These are mainly land and sea battles. They are genuine theatrical performances. Acrobats hold an important place in circus arts. Together with the acrobats, zorbazes are those who defy all kinds of diffuculty with their bodies and show stunts. Çenmerbazes and şemşirbazes also perform their intersting shows. Jugglers, are the XI