Nayi Osman Dede`nin hayatı ve Ayin-i Şerif`lerinin usul, güfte ve müzikal açıdan incelenmesi

Abstract

ÖZET Bu çalışmada; Türk Müziğinin önde gelen dînî eserler bestekârı, ney virtüözü ve musikî bilgini Nâyi Osman Dede'nin hayatı ile günümüze ulaşan dört Ayin-i Şerifi usûl, güfte ve musikî açısından incelenmiştir. 1652-1730 yıllarında İstanbul'da yaşayan Nâyi Osman Dede Arapça, Farsça, musikî, edebiyat ve tasavvuf tahsil etmiştir. 1 780 yılında Galata mevlevîhânesinde Neyzenbaşı olan Osman Dede, 1698'de Galata Mevlevîhânesi Şeyhliğine yükselmiştir. Ayrıca yaşadığı dönemde iyi bir hattat ve şâir olarak tanınmıştır. Saz eserlerinin, yürük semailerinin, na'tlarınm bir bölümü ile mi'raciyyesi ve dört adet Mevlevi Âyin'i günümüze ulaşmıştır. Bu çalışmanın konusu olan ve dinî musıkî'de önemli bir yer kaplayan Âyin-i Şerifler dört bölümden oluşmakta ve her bir bölümüne,` selâm` adı verilmektedir. Bu araştırmada her selâm ayrı ayrı analiz edilmiştir. Ayin-i Şerifler, usûl yönünden incelenerek eski ve yeni kullanım şekilleri ile mertebeleri tespit edilmiştir. Bu tespitlerde en dikkat çeken husus, Devr-i Kebir usulünün 14/2 ve 14/4'lük mertebeleri ve üçüncü şeklinin kullanılmış olmasıdır. Âyin'i Şeriflerin güfteleri, aruz vezni bakımından araştırılmış olup, çoğunlukla Farsça olan güfteler günümüz Türkçe'sine çevrilmiştir. Güftelerin bir bölümü Mevlânâ Celâleddin-i Rûmî'nin Mesnevi 'sinden alınmıştır. Bir bölümünün ise kime ait olduğu tespit edilememiştir. Ayin-i Şerifler musiki yönünden de incelenerek makam analizi yapılmış, geçki ve çeşniler tespit edilmiştir. Ayrıca güfteye bağlı olarak müzik cümleleri (biçimsel analiz) incelenmiştir. Bunların yanısıra Mevlevî Musikîsi, Mevlânâ Celâleddin-i Rûmî'nin hayatı, fikirleri ve Âyin formu ile ilgili gerekli bilgiler verilmiştir. vııı

SUMMARY In this research, we examined the life and of Nayi Osman Dede, one of the leading composers in religious music, ney virtuoso and also music scholar, and his four Ayin-i Serifs which lasted so far in terms of rhythm, lyrics and music. Nayi Osman Dede who lived in Istanbul between 1652 and 1730 studied Arabian, Persian, music, literature and sufism. In 1 680, he became chief ney player `Neyzen` of and was appointed to the sheikh of Galata Mevlevi House in 1698. Also, he became famous as a good calligrapher and poet. Some of his instrumental works (instrumental overtures peşrevs and semais), yürük semais and na'ts as well as his mi'raciyye and four mevlevi ayins reached to our time. Ayin-i serifs that are the main subject of this study and also constituted a cornerstone in the religious music composes of four sections, each of which is called `selam`. Each section ofis examined and analysed individually. The old and new forms and stages of performance are determined by investigating Ayin-i Serifs for the rhythm. The most interesting evidence was the insistent usage of 14/2 and 14/4 stages and the third form of the Devr-i Kebir rhythm. The Ayin-i Şerif lyrics were examined using aruz meter, and the lyrics most of which are written in Persian were translated into Turkish. It was determined that some of lyrics were adapted from Mesnevi, a famous poem by Mevlana Celaleddin-i Rumi, where as the origin of the remaining lyrics was not known.. Ayin-i Serifs were studied and analysed from the musical aspect, and modulations and motives detected. Additionally, on the basis of lyrics, the melodic types were examined in terms of formal harmony. In addition to these, information on Mevlevi music, the life and opinions of Mevlana Celaleddin-i Rumi as well as the ayin form was presented in this study. IX