Topkapı Sarayı Müzesi Kütüphanesi 2069-1//2 risaleler çalışması

Abstract

ÖZET Türk Müziği Nazariyatı ve dayandığı dünya görüşünün ortaya konabilmesi, şüphesiz bu sahadaki tarihi malzemenin toplanıp, değerlendirilmesi ile mümkün olabilecektir. Kaynakları ortaya çıkarmak, önemli müzisyenlerin hayatlarını, eserlerini, içinde yaşadıkları dönemleri, bestelerini hangi ruh hallerinde olduğunu ve bunların kimlere, hangi cemiyete hitap ettiğini, yeni baştan keşfetmek mecburiyetindeyiz. Tezimin konusu olan, risalelerin yazıldığım düşündüğümüz dönemde, Osmanlı devleti bir yandan girdiği savaşlarda mağlup olmakta ve cehalete kendini teslim etmiş durumdaydı. Yeniçeri ocağı artık devletteki genel gerileme dolayısıyla dünyadaki gelişmelere zıtlık teşkil eder duruma gelmişti. Dönemin padişahı olan III. Selim'in yenilikçi hareketleri bütün halkı uyandırmaya yetmemekteydi. Kitabın yazıldığım düşündüğümüz dönemde yenilik hareketleri devam etmekteydi. III. Selim'in getirdiği yeniliklerle bütünleşerek hızım almıştı. Padişahın özellikle yoğunlaşan, bu çalışmaları yanında sanata ve bilhassa müziğin canlanmasına verdiği önem oldukça fazlaydı. Bilindiği gibi III. Selim Mevlevi olan büyük bir bestekârdı. Müziğin yenileştirilmesini bir taraftan ele alırken, eskinin de canlandırılmasını ve korunmasını önemle diğer müzisyenlere de aktarmaktaydı. Onun devrinde yapılan diğer alanlardaki atılımlar, kendi çağında başarıya ulaşmış ve geleceğe ışık tutmuştur. Yaptığımız çalışmada da, önemle fark ettiğimiz husus eski edvar geleneklerinden yola çıkarak ve özellikle Kantemiroğlu Edvarı incelenerek, hatta bazı kısımları aynen kaleme alınarak yazılmasıdır. Bununda, III. Seim'in bu anlayışından yola çıkarak, hareket edilen bir fikir olduğu düşüncesini yaygınlaştırmaktadır. Tezimize konu olan risaleler, Topkapı Sarayı Müzesi Kütüphanesi Emanet Hazinesi 2069 numaralı müzik mecmuasının dört ayrı risaleden oluştuğu, başlangıçtaki 2069-1 // 2069-2 numaralı vırisalelerdir. 2069-3'te Abdülbâki Nasır Dede'nin Tedkik u Tahkik adlı risalesinin bir nüshası ve 2069-4 numaralı risalede onun zeyl'i olan kısım vardır. Bizim incelediğimiz birinci risalede başlık yoktur, ikinci risale ise Zikr-i Edvâr-ı Kadîm başlığı altındadır. Risalenin yazan da bilinmemektedir. Sadece Hattatı konusunda bilgiye sahip olmaktayız. Oda Mir Hafız Ahmed Efendidir, ikinci risalenin de hattatı aynıdır. Yine aynı yazarın elinden çıktığı kesinlik kazanmamakla birlikte, Kantemiroğlu Edvarında da böyle bir bölüm olması bu fikri kuvvetlendirmektedir. Çalışmamızın giriş bölümünde eserin tanıtımı, nüshaları olup olmadığı, içeriği, eserin yazarı ve tezde üstünde durulan konular hususunda açıklamalar yapılmıştır. Risalelerimizin yazan belli olmadığından elde edilen bilgiler doğrultusunda varılan noktalar dikkatle incelenerek tezimiz ortaya konmaya çalışılmıştır. Birinci bölümde ise, risalelerin bugünkü harflere çevirisi yapılmış, bu sırada eksik yazılımlar tarafımızdan giderilmeye çalışılmıştır. Müzik Tarihi içerisinde müzik nazariyatının anlatıldığı müzik risalelerinin çok önemli bir yeri vardır. Bu kitapların yazıldığı dönemin bilinmesi ise, dönemin müzik nazariyatı içerisinde varıldığı noktayı göstermesi açısından ayrıca önem arz etmektedir. Risalelerimizin yazıldığı dönemin içeriği hakkında, bilgiyi tezimizin giriş bölümünde ayrıntılı olarak vermeye çalıştık. Yaptığımız çalışma, iki risaleyi kapsamaktadır. Metinde karşılaşılan özel işaretler ve hanende ve sazendelere ait birtakım isimler, müzik nazariyatçılarının isimleri, bu edvarlarda incelenerek bu eserin meydana getirdiği konuyu ortaya çıkarmaktadır. Ayrıca, söz konusu müzisyenlerin kimliği tespit edilemese bile makamların içeriği bakımından metne konu olacak derecede görüşlerinin yer bulması, bu müzisyenlerin önemini ortaya koymaktadır.Bize eser bıraktıkları için, kendilerini tanımadığımız önemli icracılarımızdan hiç değilse bir kaçı bu metinler sayesinde Müzik Tarihimiz kazançlı çıkacaktır. Çalıştığımız metinlerde Farsça terimlerin oldukça fazla olması ve çalgıların ön plana çıkarılmış olması, özellikle perdeli bir sazdan fazlaca bahsedilmesi yazarımızın Mevlevi bir müzisyen olması ihtimalini kuvvetlendirmektedir. k vııÇalıştığımız Birinci Risalenin Bölümleri: Evvelâ: Tam notalarda ve yarım perdelerde olan makamlar. Saniyyen: Sekizinci tiz perdelerde olan makamlar. Salisen: Pestten tize doğru yarım perdelerin makamları Rabi'an: Tizden pest'e doğru yarım notaların makamları. Hamisen:Birleşik Makamlar. Sadisen: İsmi olupta kullanılmayan makamlar. Sabi' an: Makamlarda oluşan terkibler. Olarak ayrılmaktadır. Ayrıca yazar bölümleri ifadeden sonra edvar geleneğinde de bulunan şu'be, agaze ve on iki makam anlatımlarını yapmakta daha sonra buna ek olarak insan fizyonomisine göre makamlar ve insanların tenlerine göre ayrılan makamlar hakkında bilgiler vermiştir.Bu konular çeşitli hikâye ve beyitlerde risale anlatımına hareket getirmiştir.mecmuanın, 2069-2 numaralı risâlesindeki anlatımlarda da yukarıda saydığımız özelliklere uyulmuştur. İkinci bölümde, eserin daha iyi anlaşılmasın sağlamak için içerik maddeler halinde özetlenmiştir. Makam, şu'be, agaze adetleri bölümlere konarak açıklanmaya çalışılmıştır. Üçüncü bölümde ise, metinlerin kritiği yer almaktadır. Farklı yüzyıllara ait olduğunu bildiğimiz Kantemiroğlu Edvarı ve aynı yüzyıla ait olduğunu düşündüğümüz Abdülbâki Nasır Dede'nin Tedkik u Tahkik ve AGK 131 numaralı Kırşehirli Edvarının da karşılaştırılması yapılmıştır. Bu gün bilinen diğer edvarlarda incelenerek varılan neticeler kaleme alınmıştır. Edvar geleneği geçmişten günümüze kadar açıklanmaya çalışılarak tezimize konu olan müzik risalelerinin de bu geleneğe uyup uymadığı konusu incelenmiştir. Ayrıca çalıştığımız risalelerin müzik nazariyatına getirdikleri ve önemi konusu ifade edilerek, o dönemde ki müzik anlayışı kaleme alınmıştır.İki risaleden varılan sonuçlar, bu gün kullanılan Arel, Ezgi, Uzdilek nazariyatı ile benzerlik göstermemektedir.Arel teorisine göre, ana makam çargâh makamıdır. Ana perdeler ise, bu makamın perdeleridir. Makamlar basit, bileşik, şed olarak sınıflandırılmaktadır. Kısaca gelenek ve günümüz nazariyatı arasında büyük fakların olduğunu ortaya koymaktadır. Biz 18. yüzyıla ait yaptığımız vııırisale çalışmasında çıkan sonuçları son bölümde ifade etmeye çalıştık. Bunu yaparken Bir çok edvar kitabım inceleyerek verilerimizi bu kitaplar sayesinde topladık. Eserdeki konuların çeşitliliği ve zenginliği karşısında, biz içeriği hakkında kısa bir özet ile konularım açıklamaya çalıştık.Doğal olarak buradaki tahlil eserimizin koyduğu çerçeveden taşmadan yapılmıştır. Sonuç olarak, Türk Müziği müzisyenleri getirdikleri sistem sayesinde önemli başarılar göstermişlerdir. Bu başarının sebebi, müziğin bütün özelliklerine vakıf olmalarından kaynaklanmaktadır. Çünkü onlar çoğunlukla güzel beste yapmak için değil, insan ruhuna ulaşıp onu güzellikle aydınlatmak düşüncesi yaygındır. Müziğimizin o kadar çok problemi vardır, bunlar o kadar birbirine bağlıdır ki, açılan meseleyi belli bir çerçeve içerisinde tutmak bazen imkansızdır. Çalıştığımız müzik mecmuası, daha bir çok probleme ışık tutacak niteliktedir. Dileğimiz bu ve benzeri eserlerin süratle değerlendirilmesi, müzik tarihimizle nazariyatın karanlık noktalarına ışık tutulmasıdır. Anlaşılmalıdır ki, müziğimiz her türlü yapay zorlama ve batı kalıplarına uydurulma gayretlerine rağmen kendine özgü, fakat, aynı zamanda da doğal bir sistemi vardır. Bu doğallık Türk Müziğinin belki en başta gelen özelliğidir. Tez boyunca zaman zaman, yeri geldikçe değinip konumuzu ilgilendiren kısımlar hakkındaki görüşleri bir çok bakış açısından değerlendirmeye çalıştık yazarımızın kim olduğunu bilmesek de, Türk Müziğine yaptığı katkı oldukça büyüktür. Bu çalışmamızın günümüz nazariyatındaki bir çok meseleyi aydınlatacağı düşüncesindeyiz. ıx

SUMMARY Certainly in this area historical equipment is necessary to be collected and utilized for exposing theory of Turkish Music and It's based on world vision. We have to reveal sources, lives and works of important musicians, terms of their livings, compositions form which soul condition was born and their addressing which society or people. We have to discover these over again from the beginning. At term of being written treatises, which are subject of our thesis, the Ottoman Empire was restricted from every side and surrendered to ignorance itself. Condition, of Janissary associations formed opposition in the developments of earth anymore because of general regression of government. III. Selim was Padishah at this term, his newness movements was not enough to be waken all people. At term when we think the book was written, newness movements was going on. It subsided owing to becoming a united whole newness of III. Selim. Padishah attached importance quite art and especially being revived of music in addition to these dense works of him. As known, he was who a mevlevi, a big composer. He considered to be renovated music moreover, he transferred to the other areas were made and they were successful at his era, and they were light the way for future. The matter which we notice importantly when we work, was affected from old edvar traditions and searched especially edvar of Kantemiroğlu and even some parts which were taken exactly, were written out. At this, the thought of an opinion, which was affected from İÜ. Selim comprehension became widespread. The treaties which are subject our thesis, are 2069/1 and 2069/2 numbered on beginning from four separate treaties of music magazine 2069 numbered in library at Topkapi Palace Museum. At 2069/3 is found copy tease named Tedki u Tahkikwhich was written by Abdülbâki Nasır Dede and at treatise 2069/4 numbered, is fond at treatise which is his Zeyl four which we search, is non existent headline. Writer of the treatise is not known. Only we have information about calligrapher. And also he is Sir Ahmed Efendi. Second headline treat, which are Zikr-î Edvarı Kadim. The calligrapher of this treatise is the same. However, the treatise of again the same writer does not become definite, there is also the same part in Kantemiroğlu Edvar and this and this condition strengthens this idea. On beginning part of our work, the explanations are done about introduction, copies have done or not, content, writer of work and subject on being thought at thesis. Because the writer of our thesis does not become definite on direction of being got information, the points are reached. These points were searched carefully and they are trying to be exposed at our thesis. Our work comprises two treatises. In text special sings, some names of householders and say players and names of music theorist are searched at this edvar and subject of this work is revealed. Even if musicians being talked of identities are not revealed, due to content of their tessitures and being their opinion in the text, importance of these musicians exposes. We did not recognize important performers for not leaving a work to us. But some of them are profitable in music history thanks to this text. In text, which we work, Persian terms are quite a lot. And also due to being the most important musical instruments and especially fretted stringed instruments, our writer might be Mevlevi by playing Tanbur. We studied first treatise and its parts: 1. First of all (Evvelâ): Tessitures of the whole musical note and half musical notes. 2. Saniyyen: Tessitures of eighth shrill frets. XI3. Salisen: Tessitures of half musical notes from pest to shrill. 4. Rabi'an: Tessitures of half musical notes from shrill to pest. 5. Hamisen: United tessitures. 6. Sadisen: Tessitures which wasn't used names, but they had names. 7. Sabi'an: Tertibs of arising from tessitures. Are separated besides the writer made expressions of Şu' be Agaze and 12 tessitures witch are in edvar traditions after expressing the ports. And then in addition, the information's are given about effects of unreasoning and superstition tessitures, tessitures and times of giving bad feeling, Tessitures of suiting with people complexions. These subjects are settled in motion treatise expression with various stories and couplets. At expression 2069 / 2 port of magazine, the features that we consider red on high are fitted. At Second Part, Its content is summarized item by item for providing to be understood the better. Addends of tessitures Şu'be, Agile are classified and it is tried to show with musical notes writing of today. At third part, critical of text takes part. We know that Kantemiroğlu Edvar belongs to different century and also Tedkük ü Tahkik treatise of Abdülbâki Nasır Dede belongs to the same century, They were compared carefully Today know other edvârs were examined and their results were written out. Edvar tradition has tried to be explained from past today. The subject of music treatises which are subject of our thesis, was examined suiting or not to this tradition. Besides, bought to music theory of treatises and their importance, their subject and music understanding of term were written out. The results of two treatises do not resemble theory of Arel, Ezgi and Uzdilek which is used today. According to Arel theory, main tessiture is Çargâh tessiture. Main frets are frets of these thesauri Tessitures are classified as simple, compound and şed. Shortly, the tradition exposes big differences between today's theories. Weenumerated results of treatise work concerning 18. Century item. While we were doing that, we examined many edvar books and we tried to prop up our data thanks to these books. The works is various and rich because of this we tried to explain content of subjects in it by summary. Certainly this analysis is made without overflowing from frame of our work. As a result, musicians of Turkish music made important successes thanks to bringing the system. Reason of this success arises from being aware of the whole feature of music. The work is various and rich because of this we tried to explain content of subject in it by summary. Our musicians did not consider western system important very much until last period. But we should not think that they did not know west. Especially At strong terms, according to at frame of suggesting their sights, they caused a little disorder in our music. Certainly serous and new attacks were necessary for developing our music. But instead of that this work was done its in dynamic system, it was connected and static's to an artificial system and also the calmness bought degenerates to in our time. Music has very much problem and these are connected each other's. And also problem is impossible to keep in an obvious frame. We work the music magazine that is strength to light the way for more problems. We desire to be utilized these and similar works quickly and dark points of theory be lighted the way with our music history. This must be understood that in our music there is its peculiar, but at the same time, its natural system despite to west moulds. Naturalness is perhaps the most important feature in Turkish music. Throughout thesis, we think tried to utilize visions about interested parts of our subject from time to time, at necessary times and also we considered thoughts of many points of view. Even if we do not know the writer, his assistance to culture of Turk- Islam is quite important. We think that our work will illuminate problems at today's theory. Xlll