Klasik Türk Mûsikîsi 5 ila 10 zamanlı usûllerde usûl-aruz vezni ilişkisi

Abstract

Türk Edebiyatı ve Mûsikîsi'nde İslâmiyetten sonraki dönemde ciddî bir değişim söz konusu olması Aruz vezni sayesinde olmuştur. Arap ve Acem Aruzu ile tanışma sonrası aruzun benimsenmesi uzun bir sürecin sonunda gerçekleşir. Bilinen ilk manzum eserlerin vezinlerinin gelişkin olmayan hattâ sonraları terkedilen vezinler olması bunu teyid eder. Arap ve Acem aruzundan bağımsız Türk aruzunun şiirimize getirdiği estetik zevk, mûsikî ile birlikte zaman içinde gelişerek zirveye ulaşmıştır. Arap orijinli aruzun, örf, âdet ve geleneklerin sembolleştirdiği Arap dili semantiğinin ritmik ve îkaî bulmaca benzeri bir îcadı olması (El Halil), buna bağlı olarak yine aynı çadır kültürü geleneğinden hareketle, müzikte (ritmik jimlastik denebilecek bir yolla) `Ten, nen, te-nen, ten-ni...` gibi ikâî kalıplar kullanarak şiir- mûsikî ilişkisinin ortaya konulduğu kabul edilebilir. Terennüm adıyla Klâsik Türk Mûsikîsi'nde kullanılan bu unsurlar aruz vezni ile birlikte benimsenen müzik kalıpları olmuşlardır. Dolayısı ile aynı yolla (bir çeşit onomatopei `tabiî seslerin taklidinden yapılmış kelime` ile) elde edilen ve müzikteki usûlü meydana getiren kuvvetli-zayıf, uzun-kısa darpların ( Düm, tek, te-ke, tek-kâ...), terennümlerle ve aruzun tef ileleri ile organik bağı şüphe götürmez bir durumdadır. Özellikle sözlü müzik besteciliğinde usûl-vezin ilişkisi, karşımıza bu veçheyle çıkar. Zamanla gelişen estetik zevk ve buna bağlı olarak yaygın kullanım kazanan Türk Aruzu kendine uygun usûllerin tercihinde başlıca rolü oynamıştır. Tezimiz de bu ilişkiyi ortaya koyma maksadım taşır. 5 ilâ 10 zamanlı 4037 sözlü musikî eserinin vezin taraması yapılarak, elde notaları bulunan 1732 eser üzerinde yapılan usûl-vezin analizinde ortaya konduğu gibi Klâsik Türk Mûsikîsi'nde belli usûllerle, Türk Aruzu'ndaki belli vezinlerin büyük ağırlıkla tercih edildiği, en çok kullanılan vezinden sonra kullanılan bir ya da iki veznin de aynı gerekçeyle ve sürekliliği olan bir anlayışla (gelenekleşmiş) kullanıldığı ortaya çıkmıştır.Bununla birlikte tezde karşımıza çıkan münferid bazı eserlerin, ortaya konan gelenek kurallarının dışında kalmış olmasının eserin güzel olmadığı mânâsına geldiği düşünülmemelidir. Yeni gelenek ve kural yaratmanın, ancak yüksek zevk mahsûlü, doğru ve güzel eserler ortaya konmasının aracı olması bakımından amaç halinde kullanılan usûl ve vezinlerin bu ilişkisini, `bestecinin hürriyetini kısıtlayıcı bir unsur` olarak görmemek gerektiği de ortaya çıkmaktadır. Bu endişe ile büyük mûsikî bilgini H. Sâdeddin Arel usûl-vezin ilişkisini ortaya koymaktan kaçınmıştır. Esasen böyle bir endişe tabiî ise de îka' olarak daha geniş bir anlam yüklediğimiz usûllerin değişik düzümlerinin oluşturduğu devir içinde bu endişe ortadan kalkar. Aynen aruzdaki tef ilelerin değişik kombinasyonlarının bir arada kullanılması sonucu vezinlerin ortaya çıkması ve tercih edilir olmaları gibi farklı usûl düzümlerinin de değişik kombinasyonlarla birleşmeleri sonucu yine kuvvetle tercih edilen usûl îka'larının ortaya çıkmış olmasıdır. Usûl-vezin ilişkisinin elde edilmiş en bariz sonucu da budur.

Turkish Literature and Music underwent a critical change in the period after the Turks accepted Islam due to the Aruz meter (poetic prosodic meter). However a long time elapsed after their first contact with Arabic and Persian Aruz, before Aruz was utilized. This can be verified by the fact that the first known metered poetic verses contained undevloped metric errors and that these meters were later abandoned. Independent of Arabic and Persian Aruz, Turkish Aruz brought to our poetry an aestheic taste which together with music evolved over time in a manner allowing it to reach its peak. Aruz which is of Arabic origin, appears to have been created like a rythmic and îkaî (verbal) puzzle of semantics of the Arabic language symbolizing their customs and traditions (El Halil), and thus it can be considered that the relationship between poetry and music also sprang from this same nomadic cultural tradition using verbal patterns (ikâî terennüms) like `Ten, nen, te-nen, ten-ni...` in music (in a manner akin to that of rythmic gymnastics). Under the name of terennüm (extra-lyric verbal embellishments) these elements were utilized in Classical Turkish Music together with the Aruz meter in accepted musical patterns. Therefore, there is no doubt that in a similar manner (with a. kind of onomatopoeia (words made by copying natural sounds) the usûl (rythmic pattern) in music was obtained and came about from the strong-weak and long-short beats (Düm, tek, te-ke, tek-kâ...) and that there is an organic connection between terennüms and the Aruz tef ties (word patterns of aruz). We especially come across this point of view in the relationship between usûl (rythmic pattern) and vezin (prosodic meter) in the composing of vocal music. The aesthetic taste which developed over time and with this the gaining of its widespread usage played a major role in the choice of especially appropriate usûls for Turkish Aruz. Our thesis aims at mapping out this relationship.After examining the vezin in 4000 vocal musical compositions of S to 10 time beats, an analysis of the concordance of prosodic and musical meters was made of the existing 1732 notations of these compositons. It was shown with great emphasis mat in Classical Turkish Music with definite usûls certain Turkish Aruz Vezins were preferred to be used and mat after the most used vezin, either one or two other certain vezins, for the same reason and enduring understanding (almost like a tradition), were used. Nevertheless the few individual compositions which fall outside of the set traditional rules should not be considered as not being graceful. It was shown that the formation of a new tradition and rule is the product of a high taste and that mis relationship of the usûls and vezins function as a vehicle for the production of correct and beautiful compositions and should not be seen as `an element that restricts the freedom of the composer`. Because of this concern the great music scholar H. Sâdeddin Arel avoided stating the relationship between usûl and vezin. Actually, even if such a worry is natural, it disappears in the period the various düzüm (rhytymic combinations) of the usûl to which we charge a higher meaning as musical meter (îka '). Just as the utilization of different combinations oî tef ties (word patterns of aruz) together resulted in the appearance of the vezins and their becoming preferable, in the same manner the different düzüms (rhytymic combinations) of various combinations and mergings resulted again in strongly preferred usûl îka 's (cyclical rythmic patterns) being created. This is the most obvious conclusion that has been gained from the usûl-vezin (concordance of prosodic and musical meters) relationship.