Tanburi Cemil Bey viyolonsel taksimlerinde zaman

Abstract

Bu çalışmada, Tanburi Cemil Bey'in viyolonsel taksimleri, zaman niteliği ön planda tutularak analiz edilmiş, Cemil Bey' in taksim anlayışı ve yaklaşımları incelenmiş, zamansal akış içerisinde şekillenen taksimin nasıl bir doğaçlama türü olduğu tartışılmıştır. Cemil Bey'in 1912-1914 yılları arasında kaydetmiş olduğu taş plak kayıtları, günümüze ulaşan en eski viyolonsel taksim kayıtlarını içermektedir. Çalışmada incelenen taksimler bu kayıtlar arasından seçilmiş ve bunlara ek olarak karşılaştırmalarda değerlendirmek üzere bestecinin icadı olan bir enstrüman; yaylı tanbur ile gerçekleştirdiği Bestenigâr taksimi incelenmektedir. Bu incelemeleri ayrıntılı bir şekilde gerçekleştirebilmek için müzikal zaman deneyimi açısından önemli olduğu düşünülen taksimdeki değişim noktalarının tespit edilebildiği, teorik bir analiz modeli sunulmakta ve taksimlerinden seçilen bazı örnekler üzerinden modelin uygulanması gerçekleştirilmektedir. Çalışmanın ilk bölümde analiz yöntemi aktarılırken, oluşturulan `Zaman-Makam Analiz Modeli` ayrıntıları ile açıklanmaktadır. İkinci bölümde, Cemil Bey tavrını ortaya çıkaran unsurları daha iyi gözlemleyebilmek ve zaman anlayışını yorumlayabilmek için, müzikal kişiliği ve bestecinin yaşadığı dönem ve etkileşimleri aktarılmıştır. Bunlara ek olarak bestecinin yaşadığı yıllarda Avrupa'da ortaya çıkan izlenimcilik akımını ve bu akımın Cemil Bey'in müzikal zaman anlayışına yansımaları üzerine görüşler sunulmuştur. Bölümün devamında, birbiri ile iç içe olan konular; doğaçlama, taksim ve zaman kavramları tartışılmış; doğaçlamanın müzikal zaman ile olan ilişkisi, bir doğaçlama türü olarak açıklanan taksimin nasıl bir yapıda olduğu ve Cemil Bey'in viyolonsel taksimlerinde bu türlerin yansımalarının ne şekilde gerçekleştiği sorgulanmıştır. Üçüncü bölümde, makamsal açıdan incelenen ve her biri farklı zaman algısı oluşturan Bestenigâr viyolonsel ve yaylı tanbur, Muhayyer, Hüseyni, Uşşak viyolonsel taksim analizlerine yer verilmiştir. Dördüncü bölümde ise bestecinin aynı makamda gerçekleştirdiği iki taksim analizi ve genel analiz karşılaştırmaları aktarılmıştır. Analizler ve karşılaştırmalar sonucunda, incelenen taksimlerinde planlanmış bir zaman kullanımı olduğu, özellikle değişimin meydana geldiği noktalarda, Cemil Bey' in Batı müziği tekniklerinden faydalandığı belirlenmiştir. Taksimlerinin her birinde, yaklaşık olarak aynı zamansal oranda makamsal geçkiler, oktav atlamaları sergilenmiştir. Dizi ve dolayısıyla perde sistemi bakımından içerisinde daha az değişikliğe imkan sağlayan makamlarda statik bir zaman kullanımı görülürken, oranları, çeşnilerin iç içe kullanımı, ses alanı değişiklikleri ve oktav atlamalarıyla belirlemiştir. Perdelerin değişiminin daha sık gerçekleşmesine uygun alanın olduğu makamlarda ise, daha geniş bir zaman yayılımı sergileyerek, baştan sona genişleyen ve paralel noktalarda ortaya çıkan makamsal geçkiler ile oranları belirlemiştir.

In this study, Tanburi Cemil Bey's cello taksims are analyzed in a time based method. His musical approach to taksim form and how this form is shaped within a time flow and taksims as kind of improvisation are discussed. Cemil's gramophone record that was recorded between the years 1912-1914, contains the oldest surviving records of the cello taksim. Taksims examined in this study were selected among these oldest records. In addition, Bestenigâr taksim analysis played with the instrument invented by Tanburi Cemil, called yaylı tanbur, carried out to evaluate the comparison. To realize this research in detail, a theoretical analysis model is presented. The model gives a possibility to identify change points which is important for musical time experiences. Additionally, in selected taksim examples this models practice is realized.In the introduction part, analyzing method and `Time- Makam analyzing model` are described in detail. In second chapter, to interpret his musical time approach and to observe Cemil Bey' s style, his musical character, his era and interactions are extracted. In addition, arguments about the reflections of impressionism to his musical time understanding, inspired during the time he passed in Europe, are represented. In the following part taksim, improvisation and time, subjects which are deeply bonded, taksim as a genre of improvisation and how this relation is formed in Cemil Bey's cello taksims are discussed with their relation with each other. The third section is devoted to examine the cello and one yaylı tanbur taksim analysis on specific makams Bestenigâr, Muhayyer, Hüseyni and Uşşak. In the fourth section general comparison of taksims and two taksim analysis that the composer perform on the same makam has been compared on the model. After analysis and comparison, it is revealed that the composer has a proportional use of time especially in the makam modulation and octave leap areas it is deducted that Cemil Bey had an influence from Western musical techniques. In his taksims, approximately same proportional time changes are observed. Makams that have few possibilities for change have static time use. The interwoven use of favors proportionally signed by sound range changes and octave leaps. On the contrary, makams that give more space for frequent changes on pitches, then there is a wider time use which expands throughout the taksim and appears at parallel points by modulations and their proportions.