Türkiyede yükseköğretim kurumlarında toplam kalite yönetimine geçişin önündeki engeller

Abstract

Yüksek öğretim kurumlarında kalitenin oynadığı rol, pazar merkezli yapı, üniversitelere daha etkili olabilmeleri için kaliteyi geliştirebilmeleri dışında bir seçenek sunmadığı için daha önemli hale gelmektedir. İlgili kurumlarda yıllardır birçok iyileştirme çalışmaları yapılmakta olup, hızla hala devam etmektedir. Özellikle üretim sektöründe, akademik literatürde konuya ilişkin pekçok çalışma yapılmıştır. Buna karşın, TKY uygulamalarına ilişkin hizmet sektöründeki çalışmalar, üretim sektörüne kıyasla, daha azdır. Hali hazırdaki araştırmalar, yöneticileri ve uygulamacıları yönlendirmede ve TKY ilkelerini hizmet sektörüne transfer etmede yetersiz kalmaktadır. Bu eksikliği gidermek için, son zamanlarda özellikle hizmet pazarlaması ve yönetim alanında birçok iyileştirme çalışmaları yapılmıştır. Bu çalışma, temel olarak, hizmet sektörü içinde yeralan yükseköğretim alanında gittikçe daha bir önem kazanmaya başlayan TKY uygulamalarını konu almaktadır. Türkiye'deki yükseköğretim kurumlarında TKY uygulama düzeyi ve bunu etkileyen faktörler ile uygulama sürecinde karşılaşılan sorunlar, çalışmanın ana hedeflerini oluşturmaktadır. İlk olarak, yükseköğretim alanında TKY uygulama düzeyinin temel boyutları ampirik olarak ortaya konulmuştur. Sonrasında ise yüksek öğretim kurumlarında TKY uygulama sürecini etkileyebilecek bir dizi kurumsal ve çevresel değişken belirlenmiştir. TKY uygulama düzeyleri ve bu değişkenler arasındaki ilişkiyi açıklayan hipotezler geliştirilmiştir. Araştırmada veri toplama yöntemi olarak posta yoluyla anket yöntemi seçilmiştir. Örnek kitle seçiminde, TKY'ni bir şekilde bünyelerinde uygulayan 10 adet kamu ve vakıf üniversitesi seçilmiştir. Bu üniversitelerin akademik ve idari personeline, Eylül-Kasım 2002 döneminde toplam olarak 351 adet anket gönderilmiştir. Hatırlatma ve takipten sonra, 181 anketin - % 51.5 oranında - geri dönüşümü sağlanmıştır. Verilerin analizinden sonra, 6 adet TKY uygulama boyutu ortaya çıkmıştır. Bunlar, Liderlik, İyileştirme, Öğrenci Odaklılık, Uygulama Sorunları, Eğitim ve Yönetsel Uyum, Model Alma faktörleridir. Araştırma sonucunda, öğrenci başına düşen öğretim üyesi sayısının yeterli olduğu üniversitelerde TKY uygulamalarında daha az sorun yaşandığı yönündeki hipotezimiz(H4) güçlü bir oranda destek bulmuştur. Aym şekilde, Üniversitenin kurumsallaşma düzeyi ile TKY uygulamalarına daha yatkın olduğu yönündeki hipotezimiz de(H6) güçlü oranda desteklenmiştir. Ancak, Kamu- Vakıf üniversitesi ayırımında, Kamu üniversitelerinin Vakıf üniversitelerine göre TKY uygulamalarına daha rağbet ettiği yönündeki hipotezimiz(Hl) kısmi bir destek bulmuştur. Aynı şekilde, idari personelin TKY uygulamalarına yaklaşımının akademik personele göre daha olumlu olduğunu ifade eden hipotezimiz(H2) çok zayıf bir destek bulmuştur. Üniversitenin coğrafi konumunun, başka bir deyişle, İstanbul içindeki üniversitelerin, İstanbul dışındaki üniversitelere oranla TKY uygulamalarına daha fazla katıldığı ve araştırma odaklı üniversitelerin aym tür uygulamalara diğer üniversitelerden daha fazla rağbet ettiği yönündeki hipotezimize(H3) ise herhangi bir destek bulunamamıştır.

The role of quality in the higher education sector is increasingly becoming more important as the dominance of market orientation leaves no alternative for universities but to improve their quality while increasing efficiency. For years, several studies have been undertaken toi improve quality in business companies. While many of these studies have been done on initially in manufacturing sector. Relatively fewer studies have been undertaken in sevice sector concerning TQM implementations. The extant literature has not been sufficient to direct managers and practitioners and towards transfering TQM principles to service sector. To fulfill this aim, many improvements have been done especially in the field of service marketing and management. This thesis basicaly focuses on TQM implementation in higher. The implementation dimensions of TQM in HEIs and the factors affecting it with the problems faced during implementaton constitute the main aims of the study. Firstly, the implementation dimensions of TQM in HEIs were shown empirically. Then, some environmental and institutional variables which may affect TQM implementation process in HEIs were determined. A number of hypotheses explaning the relationship among these variables and the implementation dimensions of TQM were formulated. A postal survey has been chosen as a data gathering method. A sample of ten universities which have experienced TQM to a certain extent has been chosen in Turkey. A total of 351 questionnaires have been sent to administrative staff and academicians of the sample universities during the period of September-November 2002. After one reminder and follow-up, a total of 181 questionnaires were returned with a response rate of 51.5. After analysing the data, 6 factors of TQM implementation were produced. These factors were labelled as leadership, improvement, student-centered, implementation problems, education and management adaptation, modelling. The findings of the survey indicate that strong support has been found to these hypoteheses of the study, which are about the sufficiency of the lecturers, research orientation and level of institutionalization universities being more familiar with the TQM implementations. The remaining three of the hypotheses gained little or no support which are about the ownership, geographical location and the duties of the staff- academicians or administrative -.