Lerch`in Zazaki derlemelerinin çevrimyazımı ve türlerine göre sözcüklerin tahlili

Abstract

Zazaki dilinde yazılı bulunan ilk metinler, Rus dilbilimci Peter Lerch tarafından yazılan `Kürdler ve Kuzey İranî Keldaniler Üzerine Araştırmalar'` adlı kitapta bulunan Zazaki derlemelerdir. Lerch'in Kırım Savaşında Ruslara esir düşen Osmanlı askerleriyle yaptığı derleme çalışmaları sayesinde ilk Zazaki metinler yazı diline aktarılmıştır. Yazın dünyasıyla çok geç tanışan Zazaki'nin henüz derli toplu bir yazı diline kavuşmamış olması, çalışmaların çok yeni olması ve geçmiş dönemlerdeki yasakçı anlayış nedeniyle Zazaki'nin Kürdçe'nin bir lehçesi mi yoksa kendi başına bağımsız bir dil mi olduğuna dair taze ve yoğun tartışmalar yaşanmaktadır. Bu çalışmamızda, ilk olması hasebiyle en eski tarihe ait derleme metinlerdeki sözcükler türlerine göre tasnif edilmiş ve Zazaki'deki sözcük dağarcığı ortaya çıkarılmaya çalışılmıştır. Böylelikle İranî dillerden olan Zazaki'nin hem aynı dil ailesi içinde olan Kurmanci ve Farsça gibi dillerle, hem de yakın ilişki içerisinde olduğu Arapça ve Türkçe dilleriyle olan etkileşimi sözcükler üzerinden daha anlaşılır kılınmaya çalışılmıştır. Dillerin doğasının ancak dilin kendisinin otorite olduğunun anlaşılmasıyla anlaşılacağı şüphe götürmez. Bu çalışma, başlı başına otorite olan dilin kendisine yönelmeyi esas alır.Anahtar Sözcükler: Zazaki, Lerch, derlemeler, Kürd, Dımıli

The first written texts in the Zazaki language are the Zazaki compilations found in the book `Researches on the Kurds and the North Iranian Chaldeans` written by the Russian linguist Peter Lerch. Thanks to the compilations Lerch did with the prisoners of the the Crimean War, which took place between the Ottomans and Russia, the first Zazaki texts have been reflected to the writing system. There are fiery arguments whether Zazaki is a Kurdish dialect or an independent language because Zazaki has lately introduced with the writing system and does not have a well-organised writing system, the studies are too new and there was a prohibitor political system in the Zazaki spoken areas recently. In this study, the first Zazaki texts collected in the compilations of Lerch are categorised in the terms of parts of speech, in this way, the lexicons of the language are introduced. In this way, the position of Zazaki as an Iranian language is tried to be exposed in terms of the closeness to the Kurmanci, Persian, Arabic and Turkish. It is certain that the nature of languages is comprehended only if one accepts that language itself is an authority. This study grounds the language which is an authority itself.Key Words: Zazaki, compilations, Lerch, Kurd, Dimili