Di hîn di̇wanên Kurdî de bandora tesewûfê

Abstract

Şairler kendi dönemlerinde halk arasında hangi konu veya inanç daha yaygınise onlar da tesirinde kalmaktadırlar. Halkın inanç ve yaşamı şiirlere de şekilvermektedir. O dönemin şiirleri de halkın inanç ve yaşamından oluşmaktadır.Tarihi gelişimi içinde klasik Kürt edebiyatı tasavvuf felsefesinin etkisindekalmıştır. Tasavvufun konuları ile tasavvuf terimleri şirlerde görülmektedir.Bazı Kürtçe Divanlarda Tasavvufun Etkileri (Di Hin Dîwanên Kurdî DeBandora Tesewûfê) adlı çalışmamız giriş ve iki bölümden oluşmaktadır. Girişkısmında tasavvufun manası, kısaca tasavvufun tarihi ve tasavvuf terimleri üzerindedurduk. Burada tasavvuf terimlerini ise iki alt bölümde inceledik. Tasavvufterimlerini mecazi terimler ve dini terimler adıyla iki alt bölümde birkaç örneklekısaca açıkladık.Birinci bölümde klasik Kürt edebiyatı ve klasik Kürt edebiyatı temsicileriüzerinde durduk. Burada üçüncü alt bölüm bazı klasik Kürt edebiyatı şairlerindenoluşmaktadır. Bu bölümde ele aldığımız şairlerin hayatları ve edebi şahsiyetlerihakkında kısaca bilgiler verdik. Bu bölümde ele aldığımız ve divanlarınıincelediğimiz şairler şunlardır:Melayê CizîrîMela Huseynê BateyîFeqiyê TeyranEhmedê XanîPertew Begê Hekarî,Mela Xelîlê Sêrtî,Mela Mihemedê Liceyî,Şêx Muhammed Hadiyê QewmanîSeyîd Elîyê FindikîMela Nezîrê BedewîIXİkinci bölümde de bazı tasavvuf terimlerini ve klasik kürt şairlerininşiirlerinden bazılarını seçtik. Bu örneklerde tasavvuf terim ve sembolleriyletasavvufun etkilerini ortaya çıkarmaya çalıştık. Bu bölümde tasavvufun şu sembol veterimlerini inceledik:Aşk, aşık ve maşûkBeka ve bekabillahCefa, cevr ve derdCennetElest BezmiFena ve fenafillahHalık, Allah ve Mahbubİnsan-ı KamilMecnûnMey, meyhane ve sakiMunacaat ve duaMurid ve murşidTarikat ve şeyhVahdet ve Vahdet-ul VucûdKürtçe divanlarda öne çıkan ilahi aşktır. Bazı şairler bu temayı doğrudanşiirlerinde işlemişlerdir. Ahmedî Xanî'nin Mem û Zîn eserinde olduğu gibi bazışairler mecazi aşkla, ilahi aşkı ortaya koymuşlardır. Hemen hemen tüm şairlerde ilahiaşk teması `mey, meyxane, saqî, cefa, cewr, derd vb.` mecazi kelimeler ve tasavvufsembollerinden oluşmuştur.Klasik Kürt şairleri çoğunlukla vahdet-ul vucûd, insan-ı kamil, fena, beka,murşid, şeyh ve tarikat gibi dini terimler üzerinde durmuşlardır. Bu tasavvufsembolleri tasavvufun Kürtçe divanlar üzerindeki etkilerini ortaya koymaktadır.

The poets are also affected by the common issue and belief among the peoplein the time they live. The beliefs and life of people shape the poetry. Therefore, thepoems of that time consist of beliefs and life of the people.The classical Kurdish literature has been affected by Islamic mysticismphilosophy during its own historical development. The subjects and terms of Islamicmysticism are seen in the poems.The present study, namely, The Influence of Islamic Mysticism on SomeKurdish Divans (Di Hin Dîwanên Kurdî De Bandora Tesewûfê), consists ofintroduction and two chapters. In the consists of introduction, we put emphasis on themeaning, the history and the terms of Islamic mysticism. The terms of the mysticismare analyzed under two subcategories. We shortly explain these terms by giving afew examples under the subheadings; metaphoric terms and religious terms.In the first chapter, we put emphasis on classical Kurdish literature and therepresentatives of this literature. The third subheading of this chapter consists ofsome poets of classical Kurdish literature. We give brief information about the lifeand literal personality of these poets. We deal with and examine the divans offollowing poets in this chapter:Melayê CizîrîMela Huseynê BateyîFeqiyê TeyranEhmedê XanîPertew Begê Hekarî,Mela Xelîlê Sêrtî,Mela Mihemedê Liceyî,Şêx Muhammed Hadiyê QewmanîSeyîd Elîyê FindikîMela Nezîrê BedewîXIIn the second chapter, we analyze some terms of mysticism and choose somepoems of classical Kurdish poets. We attempt to reveal the effects of Islamicmysticism with the terms and symbols of mysticism in these examples. We examinethe following terms and symbols of Islamic mysticism in this chapter:Beka, bekabîllah (Perpetuity, perseverance)Bezma elest(Acceptance and approval of oneness of Allah)Bihuşt (Heaven)Cefa, cewr, derd (Suffering, torture, trouble)Eşq, aşiq, me'şûq (Divine love, lover, beloved)Fena, fenafillah (Rank of ignoring anything but the One True Allah)Insanê kamîl (The person who has reached perfection)Mecnûn (Madly in love, lunatic)Mey, meyxane, saqî (Wine, pub, cupbearer)Munacat, dia (Fervent prayer addressed to Allah)Murîd, murşîd (Follower, guide)Terîqet, şêx (Order of dervishes, sheik)Xaliq, Xwedê, Mehbûb (Creator, Allah, Beloved)Wehdet, wehdetîl wicûd (Uniqueness, pantheism)The divine love completely comes into prominence in Kurdish divans. Somepoets handle this theme directly in their poems. They put forward divine love andmetaphoric love. The work Mem û Zîn of Ahmedî Xanî is an example in this field.Almost all poets' divine love theme consists of metaphoric words and the symbols ofmysticism such as `mey(wine), meyxane(pub), saqî(cupbearer), cefa(suffering),cewr(torture), derd(trouble), etc.`.Classical Kurdish poets put mostly emphasis on religious words such as`wehdetîl wicûd(pantheism), insanê kamîl(the person who has reached perfection),'fena(disregarding oneself earthly/bodily), beka(continuation, perpetuity),murşîd(guide, pathfinder, mentor), şêx(sheik, Muslim leader) and terîqet(order ofdervishes).` These symbols of mysticism show the effect of Islamic mysticism onKurdish divans.